Στις αρχές του 1944 ο Γιάννης Σπράος δεν είχε κλείσει ακόμα τα 18 και συμμετείχε στην ΕΠΟΝ, την οργάνωση νέων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Ανήκε μάλιστα στον Τομέα Ανακτόρων, καθώς η αίγλη της Αντίστασης είχε απλωθεί ακόμη και στο Κολωνάκι και στα Ανάκτορα. Μεγάλωσε σε ένα διαμέρισμα στη συμβολή των οδών Στησιχόρου και Μουρούζη. Οι γονείς του ήταν ευκατάστατοι αστοί από τη Σμύρνη. Ογδόντα χρόνια μετά, συναντάμε τον Γιάννη Σπράο στο διαμέρισμά του στα Ιλίσια, σε σχετικά μικρή απόσταση από το σπίτι των παιδικών και εφηβικών του χρόνων. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 2023, έπειτα από πολλές δεκαετίες στην Αγγλία, όπου δίδαξε πολιτική οικονομία στο Μάντσεστερ, στο Σέφιλντ και στο Λονδίνο (στο University College London – UCL), παντρεύτηκε το 1956 την Αγγλίδα βακτηριολόγο Μαίρη Γουίτγουιλ και απέκτησαν έναν γιο, τον Παύλο και μια κόρη, την Ελένη, η οποία ζει μαζί του σήμερα.
Μόνο δύο φορές εργάστηκε για λίγο στην Ελλάδα, και τις δύο κοντά στον Κώστα Σημίτη. Η πρώτη ήταν την περίοδο 1985-87, όταν ο Σημίτης ήταν υπουργός Εθνικής Οικονομίας. Ο Σπράος ήταν ο πρώτος επικεφαλής του νεοσύστατου τότε Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων (ΣΟΕ) και έγινε γνωστός ως «μίστερ λιτότητα» διότι υποστήριζε ένθερμα το σταθεροποιητικό πρόγραμμα – που «αποσταθεροποιήθηκε» το 1987 από τον Ανδρέα Παπανδρέου λόγω της εντεινόμενης «εθνικής αντίστασης» στην εφαρμογή του. Επέστρεψε το 1997 ως επικεφαλής της περίφημης «Επιτροπής Σπράου», που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων λόγω μιας από τις εκθέσεις της, αυτής για το ασφαλιστικό, η οποία συνιστούσε αυτοσυγκράτηση, καθώς προέβλεπε χρεοκοπία του συστήματος το 2010 (όπως και έγινε).
Αναμνήσεις από τον Μεταξά
Ο Σπράος είναι ένας επίμονος αντιστασιακός. Τον συναντάμε συχνά να στέκεται απέναντι στα «ζωτικά ψεύδη» και τις κατεστημένες αλήθειες κάθε εποχής, ανεξάρτητα από το πολιτικό τους πρόσημο. Θυμάται για παράδειγμα πολύ καθαρά τον Ιωάννη Μεταξά, η κυβέρνηση του οποίου (1936-1941) επέβαλε σε όλους τους μαθητές την εγγραφή στην Εθνική Οργάνωση Νέων (ΕΟΝ). «Γράφτηκα στους Προσκόπους για να αποφύγω να εγγραφώ στην ΕΟΝ». Οι γονείς του, που κατάγονταν από τη Σμύρνη, γλίτωσαν από την Καταστροφή επειδή τον Αύγουστο του ’22 βρίσκονταν σε γαμήλιο ταξίδι στο Παρίσι.
Η μητέρα του ανήκε στην οικογένεια Βουδούρογλου, που είχε στην ιδιοκτησία της αλευρόμυλους και κλωστοϋφαντήρια κοντά στα Αδανα. Οι Βουδούρογλου έχασαν την περιουσία τους λόγω της Καταστροφής, αλλά επειδή ψυχανεμίζονταν τα επερχόμενα, είχαν προνοήσει να στείλουν κεφάλαια στην Ελβετία και στη Γαλλία. Αξιοποιώντας τα κεφάλαια αυτά ίδρυσαν στο Κερατσίνι τους «Μύλους Αγίου Γεωργίου» το 1929, έχοντας την υποστήριξη του Βενιζέλου, ο οποίος είχε επανακάμψει στην κυβέρνηση το 1928, και σε συνεργασία με τους Συμεώνογλου και τους Καραϊωσηφόγλου. Οι Καραϊωσηφόγλου είναι η οικογένεια από την οποία καταγόταν η ηθοποιός Νόνικα Γαληνέα, αφού η μητέρα της ήταν η διάσημη για την ομορφιά της Ντορέτ Καραϊωσηφόγλου. Ο πατέρας του Σπράου, Μενέλαος Σπράος, ήταν διευθύνων σύμβουλος και γενικός διευθυντής των «Μύλων Αγίου Γεωργίου» από το 1929 έως το 1943 (το 1999 η εταιρεία πέρασε στον όμιλο Λούλη).
Η μύηση στην Αριστερά
Ο κύριος και η κυρία Σπράου ήταν σταθερά –αν και όχι φανατικά– αντίθετοι με την Αριστερά, αλλά το μοναδικό παιδί τους είχε άλλες απόψεις. «Οταν μπήκαν οι Γερμανοί στην Αθήνα το 1941, θυμάμαι ότι βρισκόμουν στην ταράτσα του σπιτιού μου και έβλεπα τα αεροπλάνα να έρχονται. Με ρωτάτε πώς έγινα Αριστερός. Το ένα έφερε το άλλο. Μπήκα στην ΕΠΟΝ το 1943. Η Αντίσταση είχε κάποια αίγλη. Ημουν φίλος με τον Γρηγόρη Διαμαντόπουλο, αδελφό του Αγγελου Διαμαντόπουλου που ήταν μεγάλο στέλεχος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ». Ανάμεσα στις φιλίες της εποχής ήταν κι αυτή με τον Μίκη Θεοδωράκη. Στην πολυήμερη εξέγερση του Δεκέμβρη του ’44 δεν είχε συμμετοχή. Δεν πέρασε όμως αβρόχοις ποσί. «Μια μέρα βρέθηκα ξυλοκοπημένος κοντά στην πόρτα του σπιτιού μου και μπήκα μέσα με ένα καρούμπαλο στο κεφάλι».
Ενας από τους φίλους του ήταν ο μετέπειτα πρόεδρος του ΚΚΕ Εσωτερικού Λεωνίδας Κύρκος. «Τον γνώριζα, αλλά ποτέ δεν ήταν στενός φίλος μου. Περισσότερο γνώριζα τη σύζυγό του που ήταν Επονίτισσα, ενώ ο Κύρκος ήταν στα πανεπιστημιακά». Ο Σπράος κατηγορείτο για δράση στον Εμφύλιο και το 1946 οι γονείς του, φοβούμενοι για την ασφάλειά του, τον έστειλαν για σπουδές Οικονομικών στο Εδιμβούργο. Δεν επέστρεψε στην Ελλάδα παρά μόνον το 1956, όταν ο Καραμανλής έδωσε γενική αμνηστία. Το 1949 συλλαμβάνεται ο Κύρκος και ξεκινάει η δίκη του με συγκατηγορουμένους τον Ιάννη Ξενάκη και τον Αγγελο Διαμαντόπουλο. «Οργάνωσα διαδηλώσεις στο Εδιμβούργο. Σε ορισμένες αγγλικές εφημερίδες δώσαμε εμείς και δημοσιεύθηκαν φωτογραφίες με τα κεφάλια ανταρτών καρφωμένα σε στύλους. Αυτή ήταν η τελευταία μου πράξη [υπέρ των πρώην συντρόφων] γιατί σιγά σιγά αποστασιοποιόμουν από την Ελλάδα. Δεν ασχολήθηκα ξανά έως το 1967 που έγινε η δικτατορία. Ο Κύρκος και ο Ξενάκης καταδικάστηκαν σε θάνατο, ο Διαμαντόπουλος σε ισόβια. Αμέσως οι καταδίκες όλων μετατράπηκαν σε ισόβια και εγώ το αποδίδω αυτό όχι στη δική μας δράση, αλλά στον αρχιτέκτονα Λε Κορμπιζιέ που κινητοποιήθηκε για να τους σώσει. Ο Λε Κορμπιζιέ ήταν μεγάλο όνομα στη Γαλλία και διεθνώς και είχε συνδεθεί με τον Ξενάκη, του οποίου εκτιμούσε πολύ την εργασία τόσο στα μαθηματικά και στην αρχιτεκτονική όσο και στη μουσική».
Υπόθεση Μαλτέζου
Στον Κύρκο και σε άλλους αποδίδεται από κάποιους η απόφαση για την εκτέλεση του φοιτητή Κίτσου Μαλτέζου, του τελευταίου απογόνου του στρατηγού Μακρυγιάννη. Ο Μαλτέζος είχε αλλάξει στρατόπεδο το 1943, κατηγορώντας τους μέχρι πρότινος συντρόφους του κομμουνιστές ότι σχεδίαζαν την υφαρπαγή της εξουσίας μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Γερμανούς. Η εκτέλεση του Μαλτέζου έγινε το πρωί της 1ης Φεβρουαρίου 1944 μπροστά στο άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα στη συμβολή των λεωφόρων Βασιλίσσης Ολγας και Βασιλίσσης Αμαλίας, εκατό μέτρα από το σπίτι του με τη χαρακτηριστική σιδερένια πόρτα από την οποία είχε μόλις βγει, ένα νεοκλασικό της Λεωφόρου Συγγρού 8 που διατηρείται μέχρι σήμερα τυλιγμένο με πράσινο μουσαμά απέναντι από τους Στύλους Ολυμπίου Διός. «Δεν άκουσα κάτι για τον Κύρκο. Η απόφαση για να εκτελεστεί ο Μαλτέζος πάρθηκε από μια επιτροπή της ΕΠΟΝ Σπουδάζουσας. Ποιοι ήταν σε αυτή την επιτροπή δεν το ξέρω. Αλλά ο άνθρωπος που πυροβόλησε είναι γνωστός (σ.σ.: Ο Μιχάλης Κουρουνιώτης, αλλά και ο αδελφός του Διονύσης). Πολλοί αποδίδουν συμμετοχή στον Αδωνι Κύρου (σ.σ.: γόνο της οικογενείας εκδοτών της εφημερίδας «Εστία»). Δεν τον εκτέλεσε εκείνος, σαφώς, αλλά φαίνεται πώς ήταν μέλος της επιτροπής. Γι’ αυτό και ο Αδωνις (έφυγε στο Παρίσι και) δεν πάτησε το πόδι του στην Ελλάδα μετά…».
Ο Σπράος άφησε πίσω του τις μνήμες και τις παρέες της Αντίστασης και του Εμφυλίου και αφοσιώθηκε στη ζωή του στην Αγγλία. Το 1962 έκανε μια έρευνα για την κινηματογραφική βιομηχανία με τίτλο «The Decline of the Cinema» («Η παρακμή του κινηματογράφου») που έχει μείνει κλασική γιατί αναλύει με διαχρονικούς όρους τη δυναμική της υποκατάστασης ενός μέσου (κινηματογράφος) από ένα άλλο (τηλεόραση). Πωλείται μέχρι σήμερα στο Amazon στην τιμή των 170 ευρώ (ψηφιακά στο Kindle με 50 ευρώ). «Ανέλαβα αυτή την έκθεση για λογαριασμό ενός βρετανικού σωματείου ιδιοκτητών κινηματογράφου, οι οποίοι ήταν μικροί σε αντιδιαστολή π.χ. με την αλυσίδα Odeon. Τότε, η πρώτη διανομή ταινιών πήγαινε στις μεγάλες αλυσίδες και ώσπου μια νέα ταινία να φτάσει στους μικρούς κινηματογράφους μπορεί να περνούσε ένας χρόνος. Ξεκίνησα να κάνω κάτι που θα τους βοηθούσε, αλλά τελικά έκανα κάτι εντελώς δικό μου. Γιατί εξακολουθεί να συζητιέται αυτή η έρευνα; Δεν ξέρω. Εκείνο που ξέρω είναι ότι στα 50 χρόνια, το 2012 μου ζητήθηκε η άδεια να την επανεκδώσουν».
Με Ανδρέα και Σημίτη
Η δεκαετία του ’60 ήταν δημιουργική για τον Ελληνα οικονομολόγο, που έφτασε να γίνει επικεφαλής του Οικονομικού Τμήματος του UCL (1965-1967). Ο ίδιος φροντίζει να υποβαθμίζει συστηματικά τις επιτυχίες του. «Τυχαία έγινα επικεφαλής, απλώς ήμουν εκεί». Η αλήθεια είναι ότι διαδέχθηκε μεγάλα ονόματα, όπως ο Χιου Γκάιτσκελ, που ήταν επικεφαλής της Σχολής και αργότερα έγινε υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Κλέμεντ Ατλι (1950-51) και πρόεδρος του Εργατικού Κόμματος (1955-1963). Μετά την 21η Απριλίου ο Σπράος άφησε κατά μέρος τα οικονομικά και επικεντρώθηκε στον αγώνα για την ανατροπή της δικτατορίας. Μέσα από τον αντιδικτατορικό αγώνα που ανέπτυξε στο Λονδίνο απέκτησε στενές σχέσεις με τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Κώστα Σημίτη. Οι δύο μετέπειτα πρωθυπουργοί στηρίζονταν πολύ στα δίκτυα και στις συμβουλές του Σπράου όταν ήταν απλώς δύο εξόριστοι καθηγητές που ζούσαν σε κλίμα έντονης αβεβαιότητας για το αν και πότε θα έπεφτε η χούντα. Ετσι εξηγείται η εκτίμηση και η εμπιστοσύνη που ο Παπανδρέου και ο Σημίτης είχαν έκτοτε στον Σπράο.
Μόνο δύο φορές εργάστηκε στην Ελλάδα, και τις δύο κοντά στον Κώστα Σημίτη. Το 1985-87, όταν έγινε γνωστός ως «μίστερ λιτότητα», και το 1997 ως επικεφαλής της περίφημης επιτροπής που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων.
«Γνώριζα τον Παπανδρέου από επισκέψεις μου στην Αθήνα πριν από τη χούντα, αλλά τις πρώτες ημέρες που βγήκε από τη φυλακή στις αρχές του 1968 οργάνωσα μια αποστολή καθηγητών και στελεχών από το UCL που ταξίδευσαν στην Αθήνα και του πρότειναν να αναλάβει μια ακαδημαϊκή έδρα. Ο Ανδρέας, αφού πήγε στο Παρίσι, ήρθε στο Λονδίνο για να συζητήσει αυτό το θέμα και ήμασταν συνεχώς μαζί εκείνες τις ημέρες. Τελικά δεν δέχθηκε την πρόταση γιατί υπήρχαν ορισμένοι όροι για το πόσο καιρό θα αφιέρωνε στο τμήμα. Δεν μπορούσε να ασχοληθεί για όσο του ζητούσαν και έτσι πήγε στη Σουηδία. Διατηρήσαμε στενή επαφή με αλληλογραφία και συναντήσεις, καθώς ανέλαβα και οργάνωσα τις πρώτες του εκδηλώσεις στο Λονδίνο. Ωστόσο, είχαμε μια ουσιαστική διαφορά. Εγώ, ως επικεφαλής της Αντιδικτατορικής Επιτροπής στο Λονδίνο, προσπαθούσα να ενώσω όλους τους Ελληνες ανεξαρτήτως αν ήταν αριστεροί ή δεξιοί. Ο Ανδρέας, αντίθετα, ήθελε να δημιουργήσει ένα χώρο δικό του, που να είναι οργανωμένος γύρω του. Μου πρότεινε να γίνω αρχηγός του ΠΑΚ στη Αγγλία, δεν δέχθηκα, και οι συναντήσεις μας από τότε ήταν πιο αραιές. Η τελευταία ήταν το 1973 στο σπίτι της Αμαλίας Φλέμινγκ».
Τον Σημίτη ο Σπράος τον γνώρισε στην Ελβετία το 1973. «Ηταν καθηγητής στη Γερμανία όταν εμείς ιδρύσαμε την “Ενωση Ελλήνων Πανεπιστημιακών Δυτικής Ευρώπης” και οργανώσαμε ένα summer school (καλοκαιρινό σχολείο) στην Ελβετία, το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο. Ηρθαν Ελληνες από όλο τον κόσμο για να διδάξουν και ήρθε και ο Σημίτης έπειτα από πρόσκληση δική μου». Από τότε υπάρχει μια φιλία πενήντα χρόνων. Ο Σπράος εκτιμά ως πλέον σημαντική για την Ελλάδα την πρωθυπουργία Σημίτη, με την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ και της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Στην πρόσφατη εκδήλωση για τον Σημίτη που οργάνωσε η Αννα Διαμαντοπούλου στο Κέντρο Πολιτισμού «Ελληνικός Κόσμος» ο Σπράος βρισκόταν στην πρώτη σειρά.
Τα όπλα της Μελίνας
Μία από τις εκδηλώσεις που οργάνωσε ο Σπράος την εποχή της χούντας πραγματοποιήθηκε την άνοιξη του 1969, όταν βρισκόταν σε εξέλιξη η συζήτηση για την εκδίωξη της Ελλάδας από το Συμβούλιο της Ευρώπης που τελικά πραγματοποιήθηκε τον ∆εκέμβριο του ίδιου έτους. «Οργανώσαμε μια εκδήλωση στο Λονδίνο με διάφορους ομιλητές, ανάμεσα στους οποίους και η Μελίνα Μερκούρη. Τη Μελίνα τη γνώριζα από τότε που ήμουν παιδί. Ο αδελφός της ο Σπύρος ήταν στενός μου φίλος. Πηγαίναμε στο σπίτι της Μελίνας το 1940, όταν ήταν κυρία Χαροκόπου. Ο σύζυγός της Πάνος Χαροκόπος ήταν επιστρατευμένος και είχε πάει στο μέτωπο. Και εμείς οργιάζαμε στο σπίτι της Μελίνας». Το 1969, σχεδόν τριάντα χρόνια μετά τις ανέμελες στιγμές στην Αθήνα, λίγο πριν αρχίσει η εκδήλωση στο Λονδίνο ο Σπράος ρωτάει τους ομιλητές τι πρόκειται να πουν. «Θα πω “στα όπλα, στα όπλα”», απαντάει η άρτι αφιχθείσα από το Μπρόντγουεϊ ηθοποιός. Ο Σπράος ανησυχεί: «Μελίνα, εδώ δεν μιλάμε για απελευθερωτικό αγώνα, αλλά για την έξωση της χούντας από το Συμβούλιο της Ευρώπης». Η Μελίνα δυσφορεί. «Ο Τζούλι μού λέει να πω: “στα όπλα, στα όπλα”. Ο Τζούλι ήταν ο Ζυλ Ντασσέν, ο σκηνοθέτης και σύζυγος της Μελίνας. «Μελίνα, δεν ξέρει ο Τζούλι ακριβώς τι συμβαίνει και γιατί κάνουμε την εκδήλωση και αν το μάθει, ίσως να μην επιμένει. Εντάξει, λέει, πάω να του μιλήσω. Επιστρέφει και με διαβεβαιώνει ότι δεν θα το πει. Η εκδήλωση αρχίζει και έρχεται η σειρά της Μελίνας, που την υποδέχονται όλοι με ενθουσιασμό και χειροκροτήματα. Αρχίζει να μιλάει και στο τέλος λέει: «Στα όπλα, στα όπλα». Επικρατεί πανικός από επιδοκιμασίες. Εγώ φοβόμουν ότι αν λέγαμε τέτοια πράγματα, οι αντιπρόσωποι άλλων χωρών που είχαν κυβερνητικές θέσεις ίσως δεν ακολουθούσαν μετά στην πορεία μας, αλλά τελικά όλοι ήρθαν».
Πώς είναι δυνατόν ο ίδιος, ένας οικονομολόγος με αριστερές θέσεις και με αντιστασιακή και αντιδικτατορική δράση, να ταυτιστεί με την περιοριστική πολιτική του σταθεροποιητικού προγράμματος της περιόδου 1985-87 και με τη αυστηρή συνταγή λιτότητας των εκθέσεων της Επιτροπής Σπράου του 1997; «Το πρόβλημα με την Ελλάδα είναι ότι είχαμε και έχουμε συνηθίσει να περιμένουμε κρατική επιχορήγηση για το καθετί. Δεν ρωτάει κανένας αν αυτά που θέλουμε είναι μέσα στα όρια των δυνατοτήτων μας, αν μπορούμε να καταναλώνουμε με βάση αυτά που παράγουμε. Χωρίς μελετημένη και εμπεριστατωμένη ανάλυση για το τι σηκώνει η οικονομία, είτε είσαι αριστερός, είτε δεξιός, είτε ουρανοκατέβατος, θα χάσεις τον έλεγχο». Ο Σπράος εξηγεί ότι το «πρώτο βιολί» στα οικονομικά κοντά στον Σημίτη την περίοδο ’85-’87 δεν ήταν εκείνος, αλλά ο πρώην φοιτητής του, ο οικονομολόγος Νίκος Γκαργκάνας, που αργότερα, το 2002, διορίστηκε από τον Σημίτη διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας. «Ο Γκαργκάνας πρότεινε στον Σημίτη να έλθω στην Ελλάδα για να βοηθήσω, αλλά ήρθα με την προϋπόθεση ότι θα είμαι μία εβδομάδα στην Αθήνα και μία εβδομάδα θα επιστρέφω στο σπίτι μου στο Λονδίνο».
Η πολιτική σταθεροποίησης «αποσταθεροποιήθηκε» το 1987 με τρόπο χαρακτηριστικό. «Εγινε μια σύσκεψη στο Καστρί, όπου μεταξύ άλλων συμμετείχαν ο Σημίτης, ο Γιάννος Παπαντωνίου και ο (οικονομικός σύμβουλος του πρωθυπουργού) Γιώργος Κατηφόρης. Στη σύσκεψή αυτή ο Ανδρέας απάντησε στο ερώτημα για το πώς συνεχίζουμε μετά το 1987 με τη φράση: «Να κάνετε ό,τι σας πει ο Σπράος». Εγώ έλεγα ότι η σταθεροποίηση έπρεπε να συνεχιστεί. Και το ίδιο φυσικά υποστήριζε ο Σημίτης. Την επόμενη μέρα στη Βουλή ανέβηκε στο βήμα ο Ανδρέας και προσδιόρισε μια άλλη πορεία. Τότε παραιτήθηκε ο Σημίτης».
Η διαβόητη έκθεση
Οταν ο Σημίτης έγινε πρωθυπουργός το 1996, κάλεσε τον Σπράο και συμφώνησαν να συστήσει μια επιτροπή που θα εκπονήσει μελέτες για τα διαρθρωτικά ζητήματα της ελληνικής οικονομίας. Η περίφημη μελέτη για το ασφαλιστικό κοινοποιήθηκε στον Σημίτη τον Σεπτέμβριο του 1997 και το Γραφείο Πρωθυπουργού την έδωσε στη δημοσιότητα για να διευκολύνει τον δημόσιο διάλογο. Προκλήθηκε σάλος, μάλλον επίτηδες, διότι ο σάλος, η δίκη προθέσεων και η κακοφωνία ήταν ό,τι έπρεπε για να μη γίνει διάλογος. Κανένας από τους λεγόμενους «κοινωνικούς εταίρους» δεν είχε συμφέρον να παραδεχθεί το τραγικό αδιέξοδο του ασφαλιστικού που αποκάλυπτε η έκθεση. Ενα αδιέξοδο που, σύμφωνα με τα στοιχεία, δύσκολα θα μπορούσε να αποφευχθεί παρά μόνον με μειώσεις αποδοχών και αυξήσεις των ορίων ηλικίας των μελλοντικών συνταξιούχων. Η πρόβλεψη ήταν ότι αν δεν πραγματοποιηθεί μια ουσιαστική παρέμβαση μέσα στα επόμενα 5-6 χρόνια το ασφαλιστικό θα χρεοκοπήσει το 2010. Εκπρόσωποι συνδικάτων απάντησαν ότι δεν ανησυχούν για τη χρεοκοπία του ασφαλιστικού, γιατί «πρώτα θα χρεοκοπήσει η χώρα και μετά το ασφαλιστικό». Οπως ακριβώς συνέβη, αφού τα συνδικάτα, με τη ΓΣΕΕ και την ΑΔΕΔΥ να πρωτοστατούν, ματαίωσαν τη μεταρρύθμιση του Τάσου Γιαννίτση το 2001.
Ο Σπράος έχει αποκαλύψει ότι αποκλειστικός συντάκτης της έκθεσης ήταν ο οικονομολόγος, σύμβουλος του Σημίτη και νυν καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς Πλάτων Τήνιος. «Γνώρισα τον Πλάτωνα το 1985 όταν ήταν σύμβουλος του Παπαντωνίου, που τότε ήταν υφυπουργός Εθνικής Οικονομίας. Είχε δύο συμβούλους ο Παπαντωνίου, τον Πλάτωνα και τον Γιάννη Στουρνάρα, και τον ζήλευα που είχε τέτοιους συνεργάτες γιατί και οι δύο είναι ατσίδες. Και πολύ μυαλωμένοι. Εγώ δεν ήξερα πολλά για το ασφαλιστικό, αλλά όταν παρουσιάσαμε την έκθεση στους δημοσιογράφους, συνόψισα τα ευρήματα με μια φράση: «Εμείς οι Ελληνες δεν γεννάμε και δεν πεθαίνουμε». Και την επομένη, κάποιες εφημερίδες έγραψαν ότι ο Σπράος θέλει να βάλει τους Ελληνες σε θαλάμους αερίων».
Ο Σπράος κατηγορήθηκε μεταξύ άλλων ότι προτείνει για την Ελλάδα το κεφαλαιοποιητικό σύστημα της Χιλής. «Σε μια εφημερίδα δύο δημοσιογράφοι απομόνωσαν ένα απόσπασμα που έλεγε ότι μπορούμε να πάρουμε κάποια μαθήματα από αυτό το σύστημα, αλλά απέκρυψαν το επόμενο απόσπασμα όπου υπογραμμίζαμε ότι αυτό το σύστημα δεν μπορεί να εφαρμοστεί αυτούσιο στην Ευρώπη. Τους παρακάλεσα να το διορθώσουν. Μου απάντησαν ότι δεν μπορώ να παρέμβω στη δημοσιογραφική τους ελευθερία. Μα δεν μπορούσαν να με ταυτίζουν με τον Πινοσέτ επειδή αναφερθήκαμε στο κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Λέω στον ένα από αυτούς: “Τι μάρκα αυτοκίνητο έχεις; Εχει κάποιος συγγενής σου Φολκσβάγκεν;”. Λέει “ναι, έχει ο πατέρας μου”. Ε, τότε, ο πατέρας σου είναι χιτλερικός γιατί τo 1937 επί Χίτλερ ιδρύθηκε ο Φολκσβάγκεν».
Τελικά το κεφαλαιοποιητικό σύστημα για τους νέους εργαζομένους θεσμοθετήθηκε σχεδόν 25 χρόνια μετά, από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη. Ο Σπράος γελάει με την παρατήρηση ότι στην Ελλάδα κάθε μεταρρύθμιση χρειάζεται περίπου 25 χρόνια για να μετατραπεί από αδιανόητη σε αυτονόητη. Πώς του φαίνεται άραγε ο Μητσοτάκης; «Είναι ο καλύτερος από αυτούς που έχουμε». Ο Τσίπρας; «Εκείνο το πρώτο εξάμηνο ήταν σαν φάρσα εξαιτίας του Βαρουφάκη. Και σήμερα στο εξωτερικό ο Βαρουφάκης θεωρείται το πλησιέστερο που υπάρχει στον Τσε Γκεβάρα».
«Δεν θα πάμε πίσω»
Η συσσώρευση μνήμης χτίζει ένα ιδεατό ύψωμα από το οποίο ένας έμπειρος άνθρωπος μπορεί ίσως να διακρίνει το μέλλον καλύτερα από τους νεότερους. Ο Σπράος, ως άλλος Νέστωρ, έχει τη σπάνια δωρεά του βιώματος και της μνήμης σχεδόν ενός αιώνα ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας. Το 2024 κλείνουν 80 χρόνια από τον Δεκέμβρη και την όξυνση των εμφύλιων παθών, 50 χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας και 20 από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Εχουμε υπερβεί το μίσος; Πέτυχε η Μεταπολίτευση; Μήπως επιστρέφουμε σε επίπεδα ολυμπιακής καταναλωτικής μέθης; «Σαφώς είμαστε καλύτερα. Εκείνο που βοηθάει για να ξεχνιέται το μίσος είναι η απάθεια που έχουμε σήμερα. Από εκεί και πέρα, ναι, η Μεταπολίτευση πέτυχε να εδραιώσει τους δημοκρατικούς θεσμούς. Και όσο για το μέλλον, το βλέπω θετικά. Δεν θα είναι ίσως το βέλτιστο που θα μπορούσαμε να πετύχουμε, αλλά δεν πιστεύω ότι θα πάμε πίσω».
