Κι αν ο μαγικός καθρέφτης έδειχνε όχι την πιο όμορφη αλλά την πιο καλοσυνάτη και γενναία; Κι αν η μητριά δεν ήταν κακιά, ήταν απλά δυστυχισμένη; Κι αν τη Χιονάτη δεν την έλεγαν Χιονάτη και κρατούσε τις συμβουλές σαν φυλαχτό;
Για όποιον έχει βαρεθεί να διηγείται ξανά και ξανά το γνωστό λαϊκό παραμύθι (όχι εμείς, κάτι φίλοι μας), αλλά και για όσους αναρωτιούνται πώς θα έμοιαζε αν ξαναγραφόταν σήμερα η Χιονάτη, να σας γνωρίσουμε τη Μυρτιά. Πρόκειται για την κεντρική ηρωίδα του παραμυθιού της Κατερίνας Παούρη «Η Μυρτιά και ο Καθρέφτης», το οποίο εκπροσώπησε την Ελλάδα στο πρόγραμμα του ΟΗΕ «Ξαναδιαβάζοντας τα παραμύθια για τη νέα γενιά» και κυκλοφορεί πλέον από τις εκδόσεις Ποταμός σε καταπληκτική εικονογράφηση από τη Ζαφούκο Γιαμαμότο.
«Διάβασα πολύ»
Οταν έμαθε για την πρόκληση να μιλήσει μέσα από ένα παραμύθι για τα στερεότυπα και την ισότητα των φύλων, η Κατερίνα Παούρη, δασκάλα, μητέρα δύο παιδιών στην εφηβεία και λάτρης των παραμυθιών, δεν το σκέφτηκε δεύτερη φορά. Ξεκίνησε κάνοντας ένα μεγάλο μακροβούτι στα λαϊκά παραμύθια. «Διάβασα πολύ τόσο τις εκδοχές των αδερφών Γκριμ όσο και παραμύθια του τόπου μας», εξηγεί πιάνοντας το μίτο τού δικού της παραμυθιού. «Ανακάλυψα πολλά δικά μας παραμύθια που έχουν τα ίδια μοτίβα με τις εκδοχές των Γκριμ. Ηθελα πολύ να δουλέψω όχι μόνο με τα νοήματα αλλά και τη δομή, να έχει η ιστορία μου στοιχεία λαϊκού παραμυθιού».
Δεδομένου ότι ανακάλυψε ότι μόνο στον ελλαδικό χώρο συναντάμε 137 εκδοχές της Χιονάτης, και σκεπτόμενη ότι τα σόσιαλ μίντια είναι σήμερα ο δικός μας πανίσχυρος καθρέφτης, αποφάσισε να γίνει η Χιονάτη η πηγή έμπνευσης. «Ωστόσο ήθελα να δω τι κρύβεται από πίσω. Για να γραφτεί το συγκεκριμένο παραμύθι διάβασα ανθρωπολογία, ψυχανάλυση, έμαθα για τελετές μύησης σε διάφορους πολιτισμούς». Και σιγά σιγά γεννήθηκε η Μυρτιά και διαμορφώθηκε μια διαφορετική, αλλά εξίσου παραμυθένια ιστορία.
«Ηθελα η μητριά να είναι ένας άνθρωπος δυστυχισμένος. Ο καθρέφτης να αντανακλά την ψυχική ομορφιά. Και ήθελα να επικεντρωθώ στη σχέση μαμάς – κόρης, να φτιάξω έναν ισχυρό δεσμό αγάπης».
«Ηθελα η μητριά να είναι ένας άνθρωπος δυστυχισμένος, εγκλωβισμένος σε όλα τα στερεότυπα με τα οποία μεγάλωσε. Ο καθρέφτης να αντανακλά την ψυχική ομορφιά. Και ήθελα να επικεντρωθώ στη σχέση μαμάς – κόρης, να φτιάξω έναν ισχυρό δεσμό αγάπης». Μετά άρχισε να αναρωτιέται για το τι θα ήθελε να πει εκείνη ως μαμά στα παιδιά της. «Και το ένα ήταν το θάρρος, να μη μας νικάει ο φόβος, να προχωράμε προς αυτό που πιστεύουμε, το άλλο η καλοσύνη, το πώς φερόμαστε στα πλάσματα γύρω μας».
Η Μυρτιά θα περάσει πολλές περιπέτειες –καλύτερα να τις ανακαλύψουν μόνοι τους οι μικροί και μεγάλοι αναγνώστες– αλλά στο τέλος θα τα καταφέρει. Δεν είναι σπόιλερ. Το happy end είναι ένα κομβικό στοιχείο των λαϊκών παραμυθιών το οποίο αποφάσισε να διατηρήσει η κ. Παούρη. «Το “έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα” είναι παρηγορητικό και σπουδαίο για ένα μικρό παιδί να το ακούει». Ωστόσο, αντίθετα με τη Χιονάτη, τη Μυρτιά δεν την αφήνουμε παντρεμένη. «Την άφησα ευτυχισμένη».
Αμηχανία
Η αλήθεια είναι ότι το σημείο που η Χιονάτη ξυπνάει από τον λήθαργο και ανεβαίνει στο άσπρο άλογο του πρίγκιπα δημιουργεί σήμερα σχετική αμηχανία. Μολονότι στις σύγχρονες εκδοχές των κλασικών παραμυθιών έχει απαλειφθεί η βία, αυτού του είδους τα στερεότυπα, ότι για παράδειγμα η ευτυχία για τις γυναίκες είναι να έρθει ένας άνδρας να τις σώσει και να τις αποκαταστήσει οικονομικά («συνήθως οι πρίγκιπες δεν έχουν θέματα βιοπορισμού», σχολιάζει γελώντας η Κατερίνα Παούρη), καλά κρατούν.
Πώς θα έπρεπε να το χειριζόμαστε ως γονείς; Για τη Χρύσα Κουράκη, εκπαιδευτικό, συγγραφέα και Υπεύθυνη Πολιτιστικών Θεμάτων στη Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ανατολικής Αττικής, η καλύτερη τακτική είναι να εξηγούμε στα παιδιά το πλαίσιο στο οποίο γράφτηκαν τα κείμενα. «Και κατόπιν να συζητάμε με τα παιδιά για το τι θα γινόταν σήμερα, εάν υπάρχουν πρίγκιπες, να τα αφήνουμε να ανακαλύπτουν τους συμβολισμούς».
Οπως λέει, γράφτηκαν αυτά τα παραμύθια σε μια εποχή που η έννοια παιδί και παιδικότητα είχαν διαφορετική ερμηνεία. «Μπορεί να μην είχαν γραφτεί καν για παιδιά. Υπάρχει η “ωραία Αθοκουτάλα”, μια παραλλαγή της Σταχτοπούτας από την Κρήτη, στην οποία η κεντρική ηρωίδα έχει δύο αδερφές που πεινούσαν πολύ και μαγείρεψαν τη μαμά τους και την έφαγαν. Αρχικά το παραμύθι της Κρήτης ήταν για τη σχέση μάνας – κόρης, για τη συνεχή τους πάλη. Ας μη σκεφτούμε πώς έχουν φτάσει σε εμάς τα παραμύθια, έχουν μπει στο φίλτρο των αδερφών Γκριμ. Εξυπηρετούσαν όμως μια συγκεκριμένη λειτουργία συμβολική για την ίαση και την κάθαρση του ψυχισμού του κοινωνικού συνόλου. Γι’ αυτό και πάντα ήταν ξεκάθαρο το καλό και το κακό». Η ίδια δεν θεωρεί ότι θα πρέπει να τα πειράζουμε. «Καλύτερα να γράφουμε νέα».
Η Κατερίνα Παούρη συμφωνεί. «Το θέμα είναι να φτιάξεις χαρακτήρες πιο ανεξάρτητους που πατάνε στα πόδια τους και έχουν ευθύνη των πράξεών τους και των επιλογών τους. Οχι να βάζεις τον λύκο να τον τρώνε τα γουρουνάκια!».