Ο Γιάννης Ζούνης είχε μάθει να διακρίνει τα έργα της μητέρας του. Δεν χρειαζόταν να συμβουλευτεί μόνο το λεπτομερές φωτογραφικό αρχείο που τους είχε αφήσει. Κάθε φορά που η Οπυ Ζούνη ολοκλήρωνε έναν πίνακα ή κάποια άλλη δημιουργία, τα έδειχνε πρώτα στην οικογένειά της. «Δείτε τα», τους έλεγε. «Γιατί αύριο – μεθαύριο θα χρειάζεται να τα αναγνωρίσετε». Η έμπειρη ματιά των δύο γιων της ταξίδευε στις γεωμετρικές συνθέσεις της, μπορούσε να ταυτοποιήσει την τεχνοτροπία της. Στα τέλη Νοεμβρίου, όμως, εμφανίστηκε σε μια δημοπρασία ένα έργο που τους κίνησε υποψίες. Θύμιζε κάπως ένα παλαιότερο απόκτημα μιας συλλογής μεγάλου ιδρύματος. Τους φάνηκε παράδοξο να βγαίνει προς πώληση. Το είδαν από κοντά και το βλέμμα σκάλωνε, κάτι δεν λειτουργούσε καλά. «Η μητέρα μου έπαιζε στα έργα της με την προοπτική. Στο πλαστό το μάτι δεν ταξιδεύει», λέει στην «Κ» ο Γιάννης Ζούνης. Λίγες ημέρες αργότερα τα δύο αδέλφια διαπίστωσαν ότι μια γκαλερί εξέθετε άλλο έργο που αποδιδόταν στη μητέρα τους. Και σε αυτό υπήρχαν προβλήματα. Οι διαστάσεις του δεν ήταν σωστές. «Ηταν τελειομανής η μητέρα μας, επέλεγε συγκεκριμένες διαστάσεις για να αποτυπώσει τα έργα της», λέει ο κ. Ζούνης.
Για την υπόθεση συνελήφθη 80χρονος γκαλερίστας, στην κατοχή του οποίου βρέθηκαν επίσης αρχαία και βυζαντινές εικόνες.
Η υπογραφή
Αποδείχτηκε ότι και οι δύο περιπτώσεις είχαν κάτι κοινό. Ο οίκος δημοπρασιών και η γκαλερί είχαν προμηθευτεί τα έργα από τον ίδιο άνθρωπο. Οπως περιγράφει ο κ. Ζούνης, το καλοκαίρι εμφανίστηκε στο σπίτι του πατέρα τους ένας 80χρονος, παλαιός γκαλερίστας. Πιθανότατα του έδειξε ένα γνήσιο έργο της Οπυς Ζούνη και ζήτησε να του υπογράψει σε ένα χαρτί ώστε να πιστοποιήσει την αυθεντικότητά του, καθώς και με κόκκινο μαρκαδόρο σε μια άλλη επιφάνεια. Η υπογραφή του, όμως, εμφανίστηκε έπειτα και σε άλλες δημιουργίες. Οι γιοι της εικαστικού λένε ότι η υπογραφή του 87χρονου πατέρα τους αποσπάστηκε με δόλιο τρόπο και αναπαρήχθη από τους πλαστογράφους. Προσέφυγαν στις αστυνομικές αρχές και στις 30 Ιανουαρίου έγινε γνωστό ότι συνελήφθη ο 80χρονος γκαλερίστας από την Υποδιεύθυνση Προστασίας Περιουσιακών Δικαιωμάτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Διεύθυνσης Ασφάλειας Αττικής. Αντιμετωπίζει κατηγορίες για απάτη και πλαστογραφία, αλλά και για παραβίαση του νόμου περί αρχαιοτήτων καθώς στην κατοχή του βρέθηκαν αρχαία και βυζαντινές εικόνες.
Ο Γιάννης Ζούνης λέει ότι και στο παρελθόν τους είχαν απασχολήσει περιπτώσεις έργων που δήθεν είχε φιλοτεχνήσει η μητέρα του. Η Οπυ Ζούνη πέθανε το 2008 έπειτα από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο. Υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες εκπροσώπους της γεωμετρικής αφαιρετικής τέχνης. Τα πλαστά, όμως, ξεκίνησαν να εμφανίζονται λίγα χρόνια μετά τον θάνατό της και με μεγαλύτερη συχνότητα έπειτα από μια αναδρομική έκθεση που έγινε στο Μουσείο Μπενάκη το 2016 και αποτέλεσε αφορμή για να συζητηθούν ξανά η δουλειά και η προσφορά της στον χώρο της τέχνης. Συνήθως ο Γιάννης Ζούνης με τον αδελφό του εντόπιζαν τα πλαστά σε κάποια δημοπρασία και εκείνα αποσύρονταν έπειτα από παρέμβασή τους. Δεν είχαν απευθυνθεί στο παρελθόν στις Αρχές, γιατί δεν μπορούσαν να διαπιστώσουν ποιος ήταν ο προμηθευτής. Αυτή τη φορά όμως τους εξέπληξε η δράση αυτού του παλαιού γκαλερίστα. Μάλιστα διαπίστωσαν ότι στην κατοχή του είχε και αυθεντικά έργα, ένα εκ των οποίων το είχε δωρίσει σε εκείνον πριν από χρόνια η μητέρα τους.
Αυτή είναι η τρίτη υπόθεση πλαστών έργων τέχνης που εξιχνιάζεται από τις αστυνομικές αρχές τους τελευταίους τρεις μήνες. Σε μία εξ αυτών οι δράστες επιχείρησαν να πουλήσουν σε μυστικό αστυνομικό τέσσερις πλαστούς πίνακες του Πικάσο και έναν του Πόλοκ ζητώντας 4,4 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, διαπραγματεύονταν την πώληση ενός μπλοκ με σχέδια του Καντίνσκι, το οποίο ισχυρίζονταν ότι διέθεταν σε τραπεζική θυρίδα στην Ελβετία. Κοινό στοιχείο και στις τρεις περιπτώσεις ήταν η μεγάλη ηλικία και η πολυετής και απρόσκοπτη δράση των εμπλεκομένων. Ο κ. Ζούνης σημειώνει ότι δεν αποκλείεται να κυκλοφορούν και άλλα ψευδεπίγραφα έργα της μητέρας του, ελπίζει όμως ότι μετά την κινητοποίηση της οικογένειάς του οι διακινητές θα συνετιστούν. «Είναι ένας τρόπος να καταλάβουν ότι την επόμενη φορά δεν θα το αφήσουμε έτσι», λέει.
Τα μυστικά ενός χαρισματικού πλαστογράφου
Θεωρείται ένας από τους πιο δεινούς πλαστογράφους παγκοσμίως. Επί τέσσερις δεκαετίες κατόρθωνε να παραπλανά ειδικούς και διεθνείς οίκους δημοπρασιών μιμούμενος την τεχνική κορυφαίων καλλιτεχνών όπως ο Μαξ Ερνστ και ο Φερνάν Λεζέ. Ωσπου προδόθηκε από μια απροσεξία. Χρησιμοποίησε τη λάθος μπογιά και αποκαλύφθηκε η δράση του. Το 2011, έπειτα από δίκη 40 ημερών, ο Γερμανός Βόλφγκανγκ Μπελτράκι καταδικάστηκε σε κάθειρξη έξι ετών. Σήμερα παράγει τα δικά του έργα. «Η φυλακή είναι φρικτή», λέει στην «Κ». «Μετανιώνω για τα πλαστά, αλλά δεν μετανιώνω για τη ζωή μου».
Επικοινωνήσαμε μαζί του με αφορμή τις διαδοχικές υποθέσεις πλαστογραφίας έργων τέχνης που αποκαλύφθηκαν στη χώρα μας. Μετά την καταδίκη του και την αποφυλάκισή του ο Μπελτράκι μιλάει εδώ και χρόνια ανοιχτά για το παρελθόν, τις μεθόδους και τις επιλογές του. «Εάν κάποιος ζωγράφος με ενδιέφερε, τον ερευνούσα. Θα ήταν εύκολο να αναπαραγάγω έναν πίνακα που ήδη υπήρχε. Με ενδιέφερε περισσότερο όμως να μελετήσω όλο το σώμα του έργου του και την προσωπική ζωή του καλλιτέχνη. Μόνο με αυτή τη γνώση μπορείς να δημιουργήσεις έναν νέο πίνακα που θα μπορούσε να είχε φιλοτεχνήσει και εκείνος», εξηγεί. «Πρέπει να είσαι την ίδια στιγμή πολύ καλός ζωγράφος, ιστορικός τέχνης και συντηρητής».
Για συνεργό είχε τη σύζυγό του, Ελεν, η οποία καταδικάστηκε σε φυλάκιση τεσσάρων ετών. Κάθε πίνακας υποτίθεται ότι προερχόταν από τη συλλογή του παππού της. Επρεπε να συνοδεύεται από κάποια αληθοφανή ιστορία για να πείσει και να διακινηθεί πιο εύκολα στην αγορά. «Δεν πουλούσαμε ποτέ σε ιδιώτες. Οι πελάτες μας ήταν μόνο ειδικοί από τον χώρο της τέχνης και οίκοι δημοπρασιών, μόνο οι μεγαλύτεροι εξ αυτών. Κανένας φτωχός συνταξιούχος άλλωστε δεν έχει τα χρήματα για να αγοράσει πίνακες που στοιχίζουν εκατομμύρια», αναφέρει ο Μπελτράκι. Λέει ότι στα πρώτα του βήματα βελτίωνε αυθεντικούς πίνακες που δεν ήταν καλής ποιότητας ώστε να είναι πιο ελκυστικοί σε ενδιαφερόμενους αγοραστές. Αργότερα φιλοτεχνούσε εξαρχής τους πίνακες. «Μπορώ να ζωγραφίζω με όλες τις τεχνικές, κάθε εποχής», τονίζει. Τα πρώτα ψευδεπίγραφα δημιουργήματά του ήταν πίνακες του 17ου αιώνα. Καθώς ήταν πιο δύσκολο για τον ίδιο να προμηθευτεί υλικά τα οποία θα παρέπεμπαν σε εκείνη τη χρονική περίοδο αποφάσισε να επικεντρωθεί σε έργα του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Οπως υπογραμμίζει, ήταν πιο εύκολο να βρει καμβάδες και χρώματα που αντιστοιχούσαν σε εκείνα τα χρόνια.
Ο Γερμανός Βόλφγκανγκ Μπελτράκι, που καταδικάστηκε σε κάθειρξη έξι ετών για πλαστογραφία διάσημων πινάκων και φυλακίστηκε, μιλάει στην «Κ» – Προδόθηκε από λάθος μπογιά.
Η δράση του αποκαλύφθηκε όταν σε υποτιθέμενο πίνακα του 1914 βρέθηκαν ίχνη χρώματος τα οποία δεν είχαν χρησιμοποιηθεί από τον καλλιτέχνη που πλαστογραφούσε. Ο Μπελτράκι λέει στην «Κ» ότι συνήθιζε να φτιάχνει τις δικές του μπογιές, αλλά για εκείνο το έργο είχε επιλέξει ένα έτοιμο δείγμα. Ο κατασκευαστής δεν ανέφερε επακριβώς όλα τα συστατικά που περιείχε η μπογιά. Μόλις ο πίνακας κίνησε υποψίες, ερευνήθηκε σε βάθος και έγινε αντιληπτό ότι δεν ήταν αυθεντικός.
Εμπειροι συλλέκτες, καθώς και ιστορικοί τέχνης που έχουν μιλήσει στην «Κ», τονίζουν ότι η πλαστογραφία, πέρα από το σκέλος της οικονομικής εξαπάτησης, ζημιώνει κυρίως την πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου. Αλλοιώνει το έργο ενός καλλιτέχνη, καθώς σε αυτό εισέρχονται και άλλα ψευδεπίγραφα δημιουργήματα, βρίσκουν μια θέση στη διεθνή αγορά που δεν τους ανήκει. Θέτουμε το ερώτημα στον Μπελτράκι. Δεν συμφωνεί. Σε αυτές τις περιπτώσεις το κοινό επιχείρημα που συνήθως ασπάζονται και άλλοι πρώην πλαστογράφοι, είναι ότι η τέχνη «εμπλουτίζεται» με τις δικές τους δημιουργίες.
Τον ρωτάμε εάν νιώθει ότι η δική του υπογραφή όλα αυτά τα χρόνια εξαφανίστηκε. Επί δεκαετίες άλλωστε παρήγε έργα που αποδίδονταν σε άλλους, ακολουθούσε δικές τους τεχνοτροπίες. «Γεννήθηκα ζωγράφος και θα πεθάνω ζωγράφος», λέει. «Οι υψηλές τιμές πώλησης των έργων που δημιουργώ πλέον είναι μια ένδειξη ότι η δική μου τέχνη δεν έχει εξαφανιστεί καθόλου».