Στο πρωινό δρομολόγιο του τραμ από την Αχιλλέως έως τον σταθμό του μετρό οι περισσότεροι επιβάτες λαγοκοιμούνται ή χαζεύουν ανέκφραστα το κινητό τους. Ο μοναδικός που παρατηρεί χαμογελαστός από το παράθυρο τη διαδρομή και αδημονεί να φτάσει στον προορισμό του είναι ο Γιάννης Φρεμεντίτης. Ο 38χρονος έχει ολοκληρώσει το ταχύρρυθμο πρόγραμμα επαγγελματικής κατάρτισης ανθρώπων με νοητική αναπηρία «Εργασία μου», που έχει δημιουργήσει το Εργαστήρι Ειδικής Αγωγής «Μαργαρίτα», και σήμερα εργάζεται στο κέντρο της Αθήνας. «Στις 9 π.μ. χτυπάω κάρτα», εξηγεί στην «Κ», περιγράφοντας τη ρουτίνα που ακολουθεί ευλαβικά από τον Δεκέμβριο, όταν υπέγραψε την πρώτη του σύμβαση εργασίας για 4ωρη απασχόληση στη διεκπεραίωση πρωτοκόλλου της Alpha Bank.
Οταν ο Γιάννης ήταν στο δημοτικό, είχε παρακολουθήσει μια ξενάγηση στην τράπεζα, όπου επί 30 χρόνια εργαζόταν ο πατέρας του. «Ονειρευόμουν και εγώ να δουλέψω στον ίδιο χώρο». Προτού μπει στην τελική ευθεία για την εξεύρεση εργασίας μέσω του συγκεκριμένου προγράμματος, είχε φοιτήσει στο «Μαργαρίτα», είχε παρακολουθήσει εργαστήρια για την ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων (κηπουρική, πλέξιμο, μεταξοτυπία, κατασκευή κοσμημάτων κ.ά.) και είχε κάνει τρεις πρακτικές, στη διάρκεια των οποίων ανέπτυξε διαφορετικές πτυχές της προσωπικότητάς του. «Στο δημαρχείο Παλαιού Φαλήρου ήμουν στην υποδοχή και είχα αναλάβει χρέη κλητήρα, εκεί έμαθα να είμαι ευγενικός και συνεπής».
Στην τράπεζα έχει τον ρόλο του βοηθού κλητήρα: διαχωρίζει την αλληλογραφία, τοποθετεί τα γράμματα στη θυρίδα, σκανάρει τις εξερχόμενες επιστολές, μεταφέρει μέρος της αλληλογραφίας από το ένα κατάστημα στο άλλο. Ο Γιάννης έχει ξεχωρίσει για το γεμάτο ειλικρίνεια χαμόγελο και τη συνέπειά του, καθώς δεν παρεκκλίνει ούτε λεπτό από την προκαθορισμένη ώρα προσέλευσης. «Ολοι μου συμπεριφέρονται άψογα», λέει στην «Κ» με χαρά. Ο μισθός αποτέλεσε για τον ίδιο μια ευχάριστη έκπληξη· «νόμιζα ότι μου έκαναν πλάκα». «Δεν μου άρεσε που έπρεπε μέχρι τώρα να ζητώ χαρτζιλίκι από τους δικούς μου». Κάποιες φορές ο Γιάννης απευθύνθηκε στον πατέρα του για θέματα dress code. «Αναρωτιόμουν πόσο συχνά θα πρέπει να ξυρίζομαι και αν θα πρέπει να φοράω γραβάτα», αναφέρει.
«Γνωρίσαμε τον Γιάννη τον Ιούνιο του 2023 στη διάρκεια μιας επίσκεψης σπουδαστών του “Μαργαρίτα”», θυμάται η κ. Φραγκίσκη Μελίσσα, επικεφαλής του τμήματος ανθρώπινου δυναμικού της τράπεζας. «Στην αρχή συζητήσαμε μαζί τους απλά πράγματα για τη λειτουργία του οργανισμού, μετά εργάστηκαν εικονικά για μία ημέρα (σ.σ. job shadow) πλάι σε έναν δικό μας εργαζόμενο». Η ομάδα ανταποκρίθηκε ικανοποιητικά. «Πήγαν στην κουζίνα, στο mailroom, στο κυλικείο, στη βιβλιοθήκη, στο τμήμα διεκπεραίωσης, όπου έφεραν σε πέρας απλές εργασίες», διηγείται. Αρκετοί από τους σπουδαστές εξέφρασαν την επιθυμία τους να εργαστούν, αλλά «το πάθος του Γιάννη για τη συγκεκριμένη δουλειά ξεχώρισε». Η πρόσληψη έγινε την 1η Δεκεμβρίου. «Στην αρχή ήταν αγχωμένος, του αναθέταμε σταδιακά καθήκοντα, προσαρμόστηκε όμως γρήγορα». Τώρα πλέον «δεν χρειάζεται να επαναλάβουμε τίποτα δεύτερη φορά». Την ίδια την συνάντησε τυχαία έπειτα από καιρό (σ.σ. εργάζονται σε διαφορετικά κτίρια). «Με αναγνώρισε και εγώ τον κάλεσα να έρθει να με βρει στην πρώτη ευκαιρία», λέει η κ. Μελίσσα. Την επομένη περίμενε στον προθάλαμο του γραφείου της. «Μου μίλησε για την καθημερινότητά του στη δουλειά, μου απαρίθμησε τις αρμοδιότητές του, με χαιρέτησε και αποχώρησε γιατί όπως μου είπε “δεν θέλω να σας φάω τον χρόνο”». Για τη μύηση του Γιάννη στους κανόνες της αγοράς εργασίας η ίδια θεωρεί πολύτιμη τη συμβολή ορισμένων εργαζομένων. «Επιλέξαμε προσωπικότητες με επικοινωνιακό χάρισμα, υπομονή και ενσυναίσθηση».
«Εξαιρετικά συνεπής»
Η ημέρα της Εύας Παπασωτηρίου ξεκινάει νωρίς το πρωί, καθώς μένει στα Γλυκά Νερά και εργάζεται πλέον στην Ερμού. «Εφόσον υπάρχει το μετρό και ο προαστιακός, δεν με απασχολεί η απόσταση», λέει στην «Κ» η 27χρονη, απόφοιτη του «Μαργαρίτα», που εργάζεται από τον περασμένο Νοέμβριο στο τμήμα τροφίμων του Marks & Spencer. «Τακτοποιώ τα είδη ανά κατηγορίες, προτάσσω τα εκπτωτικά», εξηγεί. Η ίδια εξυπηρετεί και πελάτες, εκτός από τους μη ελληνόφωνους. «Τους λέω στα αγγλικά να απευθυνθούν σε άλλον υπάλληλο για να συνεννοηθούν καλύτερα». Η Εύα μιλάει για τη δουλειά της με μάτια που λάμπουν. Της αρέσει να εργάζεται στην «καρδιά» της πόλης. «Τώρα βρίσκομαι στη δεύτερη σύμβαση». Εχει ήδη συλλέξει τεχνογνωσία από δύο προηγούμενες εργασίες σε φούρνο μεγάλης αλυσίδας και σε εμπορικό κέντρο.
«Ολοι μου συμπεριφέρονται άψογα. Νόμιζα ότι μου έκαναν πλάκα ότι θα παίρνω μισθό. Δεν μου άρεσε που έπρεπε μέχρι τώρα να ζητώ χαρτζιλίκι από τους δικούς μου».
«Από το γραφείο μου περνούν καθημερινά δεκάδες υποψήφιοι για συνέντευξη, όσο μιλάμε βλέπουν απέναντι το Αστεροσκοπείο· η μοναδική που έχει αναγνωρίσει το κτίριο είναι μέχρι σήμερα η Εύα». Η Πολίνα Κουράκου, υπεύθυνη ανθρώπινου δυναμικού της εταιρείας, δεν κρύβει τον ενθουσιασμό της για τη συνεργασία με την Εύα, η οποία έχει ήπια νοητική αναπηρία. «Γρήγορα μου ανοίχτηκε, μου μίλησε για το αγαπημένο της χόμπι». Το πρώτο διάστημα η Εύα υποστηριζόταν στην εργασιακή καθημερινότητά της από έναν εκπαιδευτή του «Μαργαρίτα» και έναν εργαζόμενο του καταστήματος, αλλά σταδιακά έπαψε να τους χρειάζεται και αυτονομήθηκε. «Είναι εξαιρετικά συνεπής, έχει αυτοματοποιήσει τη δουλειά της και μας ενημερώνει συστηματικά για τα πεπραγμένα», αναφέρει η κ. Κουράκου, που δεν αποκλείει το ενδεχόμενο προσεχώς η Εύα να υπογράψει σύμβαση αορίστου χρόνου. «Προτού προχωρήσουμε στην πρόσληψη είχαμε κάνει όλοι εκπαίδευση για να γνωρίζουμε πώς να διαχειριστούμε μια πιθανή κρίση, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει προκύψει καμία».
Οι δύο εργαζόμενοι μοιράζονται καθημερινά με τον Δημήτρη Τουρλίδα, επικεφαλής του τμήματος ένταξης στην εργασία στο «Μαργαρίτα» και «ψυχή» του προγράμματος «Εργασία μου», τον ενθουσιασμό τους για την προσωπική τους πρόοδο. «Η πρώτη πρόσληψη αποφοίτου μας έγινε το 1985· σήμερα πλέον αυτός ο άνθρωπος έχει πάρει σύνταξη», λέει ο κ. Τουρλίδας. Το «Μαργαρίτα» διαθέτει 30ετή εμπειρία και έχει συμβάλει στο να αποκατασταθούν επαγγελματικά στην ανοιχτή αγορά εργασίας πάνω από 55 άνθρωποι. Το ποσοστό δε διατήρησης των θέσεων εργασίας είναι πολύ υψηλό, κυμαίνεται στο 80%. Μέχρι πρότινος η στήριξη και η προώθηση ενδιαφερομένων αφορούσαν αποφοίτους του Εργαστηρίου Ειδικής Αγωγής, ΕΕΑ, το νέο όμως πρόγραμμα, στο οποίο η φοίτηση είναι δωρεάν, απευθύνεται στην ευρύτερη κοινότητα των ατόμων με νοητική αναπηρία.
Λίστα αναμονής
«Προϋποθέσεις για να δηλώσει κάποιος συμμετοχή είναι να διαθέτει ισχύουσα γνωμάτευση από το Κέντρο Πιστοποίησης Αναπηρίας (ΚΕΠΑ), να μένει στην Αττική, να διαθέτει ισχυρή θέληση για εργασία και δυνατότητα αυτόνομης μετακίνησης», σημειώνει ο κ. Τουρλίδας, που δεν κρύβει τη χαρά του για τη μεγάλη ανταπόκριση στο παραπάνω κάλεσμα. Για του λόγου το αληθές, έχει ήδη δημιουργηθεί λίστα αναμονής για τον επόμενο κύκλο που ξεκινάει τον Σεπτέμβριο. «Μας καλούν άνθρωποι από όλη την Ελλάδα που προτίθενται να μετακομίσουν στην Αθήνα για να παρακολουθήσουν το 5μηνο σεμινάριό μας», τονίζει. Μέχρι και το 2017 η νομοθεσία όριζε ότι αν άτομο με νοητική αναπηρία, που λάμβανε επίδομα, έβρισκε εργασία, το επίδομα αυτόματα θα κοβόταν. «Αυτό έκανε τόσο τους ίδιους τους ενδιαφερόμενους όσο και τις οικογένειές τους να διστάζουν», διευκρινίζει ο κ. Τουρλίδας. Με την ψήφιση όμως του 4488/2017 δικαιούνται πλέον να εργάζονται και να εισπράττουν το επίδομα (σ.σ. το ύψος προσδιορίζεται βάσει του ποσοστού αναπηρίας), «μια ρύθμιση που απελευθέρωσε πολλούς ενδιαφερόμενους».
Σωστό ταίριασμα
Εξίσου μεγάλο, όμως, είναι το ενδιαφέρον εταιρειών. «Οι αναστολές πολλών εργοδοτών σχετίζονταν με την άγνοιά τους σε θέματα αναπηρίας και με την αγωνία τους ότι θα καλούνταν να διαχειριστούν μόνοι τους μια πιθανή εμπλοκή», εξηγεί ο κ. Τουρλίδας, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με τους εργοδότες πριν και μετά την πρόσληψη των υποψηφίων. «Συζητάμε εξαρχής για τις διαθέσιμες θέσεις, ώστε να κάνουμε το σωστό ταίριασμα ή δημιουργούμε θέσεις που να ταιριάζουν στους αποφοίτους μας», περιγράφει. «Κάνουμε, επίσης, εκπαιδεύσεις σε όλο το προσωπικό». Και μετά την έναρξη της εργασιακής σχέσης, ένας συνεργάτης του από το «Μαργαρίτα» δίνει καθημερινά το «παρών» διά ζώσης – για όσο χρειαστεί. «Παραμένουμε πάντοτε κοντά». Τα τηλεφωνήματα που δέχεται αυξάνονται, καθώς τα πρώτα «ζευγαρώματα» ήταν επιτυχημένα. «Σταδιακά αλλάζει η εργασιακή κουλτούρα στην Ελλάδα και πολλές εταιρείες θέλουν να εφαρμόσουν εμπράκτως τη συμπερίληψη». Αλλωστε, τα πόστα, στα οποία απορροφώνται οι άνθρωποι με αναπηρία, δεν είναι ως επί το πλείστον ελκυστικά για τους νευροτυπικούς εργαζόμενους: για εκείνους αποτελούν ίσως μια λύση ανάγκης και ένα μεταβατικό στάδιο έως ότου βρουν κάτι άλλο, καθώς πρόκειται συχνά για τυποποιημένες εργασίες. «Οι άνθρωποι με αναπηρία θα αφοσιωθούν, όμως, σε μια τέτοια θέση, θα δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό και οι επιχειρήσεις θα αποκτήσουν έναν “άνθρωπο εμπιστοσύνης” που προτίθεται να παραμείνει 15-20 χρόνια μαζί τους». Οι μικρής κλίμακας επιχειρήσεις με περιορισμένους πόρους μπορούν να αξιοποιήσουν τα προγράμματα της ΔΥΠΑ, που επιδοτεί μέρος του μισθού των προσληφθέντων. «Ζητούμενο είναι οι εταιρείες να διακρίνουν τις δυνατότητες των αποφοίτων μας», παρατηρεί, «δεν μας ενδιαφέρει να προσφέρονται θέσεις κενές περιεχομένου, από έναν κακώς εννοούμενο οίκτο, αλλά να τους ανατίθενται καθήκοντα που ο εκάστοτε εργαζόμενος μπορεί να φέρει εις πέρας».
Ποιους κανόνες να ακολουθούμε, όταν έχουμε συναδέλφους ανθρώπους με νοητική αναπηρία; «Να έχουμε συγκεκριμένο και κυριολεκτικό λόγο, να χρησιμοποιούμε μικρές προτάσεις, να διατηρούμε βλεμματική επαφή, να δίνουμε χρόνο για λεκτική ανταπόκριση, να τηρούμε τους καθιερωμένους τύπους ευγενείας», απαντά ο κ. Τουρλίδας.