«Χάρηκα όταν ανακάλυψα ότι η πράξη της γραφής είναι μια πράξη ζωγραφικής», είχε πει η Ετέλ Αντνάν, προσθέτοντας τη δική της εμπειρία στο σχόλιο του ποιητή Σαρλ Μποντλέρ, «ένας ζωγράφος είναι ένας επικός ποιητής». Η Αντνάν, μέγιστη πνευματική προσωπικότητα για την πατρίδα της, τον Λίβανο, αλλά και για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ποιήτρια, συγγραφέας και ζωγράφος, έφυγε από τη ζωή τη νύχτα του προηγούμενου Σαββάτου. Ο θάνατός της επιβεβαιώθηκε από τη σύντροφό της, επίσης καλλιτέχνιδα, Σιμόν Φατάλ. Το διαμέρισμά τους στο Παρίσι, που πάντοτε γέμιζε με επισκέπτες οι οποίοι έρχονταν για να συνομιλήσουν με την Αντνάν, έχει τώρα σιωπήσει.
Τον Φεβρουάριο του 2022 θα έκλεινε τα 97 της χρόνια, και παρά την ηλικία της παρέμενε εξαιρετικά δραστήρια. Αλλωστε, το εικαστικό της έργο άρχισε να συγκεντρώνει τη διεθνή προσοχή όταν ήταν 86 ετών, μολονότι ζωγράφιζε από τη δεκαετία του 1960. Το 2012 συμμετείχε στην έκθεση σύγχρονης τέχνης Documenta, που κάθε πέντε χρόνια δίνει το στίγμα της στη διεθνή εικαστική σκηνή. Τότε την πρόσεξαν οι μοντέρνοι φιλότεχνοι, οι επιμελητές των μεγάλων μουσείων και οι συλλέκτες. Για πολλούς τα αφηρημένα τοπία που παρουσίασε στο Κάσελ, λουσμένα στο θερμό φως μιας εκρηκτικής, πολύχρωμης φύσης υπήρξαν αποκαλυπτικά. Εκτοτε η δουλειά της παρουσιάστηκε σε πολλές διεθνείς εκθέσεις, συμπεριλαμβανομένης της Μπιενάλε Whitney στη Νέα Υόρκη το 2014. Την ίδια χρονιά τής απονεμήθηκε η υψηλότερη καλλιτεχνική διάκριση της Γαλλίας, ο τίτλος «Chevalier des Arts et des Lettres». Ετσι, παράλληλα με το συγγραφικό της έργο που την έκανε γνωστή ήδη από τη δεκαετία του 1970, η ποιήτρια, φιλόσοφος και ακτιβίστρια έγινε διάσημη και ως εικαστική καλλιτέχνις. Τότε πληροφορήθηκαν πολλοί τη συναρπαστική ζωή της – ορισμένοι για πρώτη φορά.
«Η μητέρα μου ήταν Ελληνίδα, Σμυρνιά, όταν η Σμύρνη πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν κατά κύριο λόγο ελληνική πόλη, μια ελληνόφωνη κοινότητα μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο πατέρας μου ήταν Αραβας, γεννημένος στη Δαμασκό, στη Συρία», έγραφε συστήνοντας τον εαυτό της στο ολιγοσέλιδο βιβλίο της «Γράφοντας σε μια ξένη γλώσσα», το οποίο στα ελληνικά κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα σε μετάφραση της Βασιλικής Γκέτσιου.
Η Ετέλ Αντνάν γεννήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 1925 στη Βηρυτό. Ο πατέρας της Ασάφ Καντρί ήταν συνταξιούχος υψηλόβαθμος αξιωματούχος του οθωμανικού στρατού και πρώην συμμαθητής του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Η μητέρα της, Ρόζα Καντρί, είχε μεγαλώσει στη Σμύρνη και μέχρι τα 12 της χρόνια φοίτησε σε γαλλικό σχολείο καλογραιών. Ο πατέρας της, το 1932, άλλαξε το επώνυμο της οικογένειας σε Αντνάν, που στην πραγματικότητα ήταν το μικρό όνομα του δικού του πατέρα. «Ηταν ένας άντρας που είχε χάσει στον πόλεμο, ένας αυτόπτης μάρτυρας του τέλους μιας αυτοκρατορίας για την οποία είχε πολεμήσει, είχε τραυματιστεί και είχε παρασημοφορηθεί», έγραψε η ίδια για εκείνον.
«Οταν ο ήλιος είναι δυνατός και η θάλασσα είναι γαλάζια, δεν μπορώ να κλείσω τα παράθυρά μου για να “μελετήσω” οτιδήποτε. Είμαι άτομο της αιώνιας παρούσας στιγμής».
Η Αντνάν έφυγε από τον Λίβανο το 1949 για να σπουδάσει φιλοσοφία στη Σορβόννη με υποτροφία. Μιλούσε και έγραφε στα γαλλικά και ύστερα στα αγγλικά, αλλά όχι στα αραβικά. Το ζήτημα της γλώσσας πάντα την προβλημάτιζε, η αναζήτηση των λέξεων υπήρξε για εκείνη αναζήτηση μιας οικογένειας και μιας πατρίδας. Λίγα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στις Ηνωμένες Πολιτείες για μεταπτυχιακές σπουδές στη φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, στο Μπέρκλεϊ και στο Χάρβαρντ, και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην Καλιφόρνια. Εκεί, άρχισε να διδάσκει αισθητική, και ένα μάθημα για τη φιλοσοφία της τέχνης στο Κολέγιο του Σαν Ράφαελ. Η επικεφαλής του τμήματος τέχνης της σχολής τη ρώτησε αν ζωγράφιζε. Οταν η Αντνάν απάντησε αρνητικά, η Αν Ο’ Χάνλον τη ρώτησε πώς ήταν δυνατόν να διδάσκει τη φιλοσοφία ενός αντικειμένου που αγνοούσε. Ετσι, στον ελεύθερο χρόνο της πήγαινε στο τμήμα τέχνης και άρχισε να ζωγραφίζει. «Γρήγορα κατάλαβα ότι για μένα αυτό σήμαινε μια νέα έκφραση και έδινε λύση στο πρόβλημά μου: δεν χρειαζόταν πλέον να γράφω στα γαλλικά, θα ζωγράφιζα στα αραβικά», έλεγε η ίδια.
Οταν ξέσπασε ο πόλεμος του Βιετνάμ, το «αμερικανικό Βιετνάμ» όπως το ονόμαζε, η ποίησή της έγινε αντιπολεμική πράξη. «[Η ποίηση] Ηταν μια αδελφότητα που δεχόταν γυναίκες, άντρες, δέντρα και βουνά. (…) Η γραφή έμοιαζε με άθλημα, οι προτάσεις σαν άλογα άνοιγαν δρόμους εμπρός τους και ήταν ωραίο να τα ιππεύω», θυμόταν για εκείνη την εποχή.
Το 1972 επέστρεψε στον Λίβανο και πέρασε τα επόμενα χρόνια δουλεύοντας ως πολιτιστική συντάκτρια σε δύο από τις ημερήσιες εφημερίδες της πόλης. Οταν ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος, κατέφυγε στο Παρίσι και το 1977 δημοσιεύθηκε το πεζογράφημά της «Sitt Marie-Rose», που βασισμένο σε αληθινή ιστορία εξιστορεί την υπόθεση μιας απαγωγής κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου της πατρίδας της. Το βιβλίο διακρίθηκε και μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες. Την ίδια χρονιά επέστρεψε στην Καλιφόρνια και συνέχισε να ζωγραφίζει και να γράφει. Τα θεατρικά της έργα έχουν παρουσιαστεί σε όλο τον κόσμο. Το 1985 έγραψε για τον Αμερικανό σκηνοθέτη Μπομπ Ουίλσον το γαλλικό κείμενο της πολύγλωσσης όπερας «Civil WarS», ενώ το ποίημά της «Τζενίν» διασκευάστηκε και παρουσιάστηκε στο θέατρο Αττις του Θόδωρου Τερζόπουλου το 2005.
Αυτό το καλοκαίρι, παρουσιάστηκε στην πόλη Αρλ μια σκληρή σύγχρονη όπερα βασισμένη στο κείμενο της Αντνάν με τίτλο «Αραβική αποκάλυψη», που αναφέρεται στη Βηρυτό, την κακοποιημένη πόλη της γέννησής της, και τη μοίρα της από τον εμφύλιο μέχρι την καταστροφική έκρηξη του λιμανιού της τον Αύγουστο του 2020. Επίσης μόλις πριν από δύο εβδομάδες το Centre Pompidou Metz εγκαινίασε την εικαστική έκθεση «Écrire, c’est dessiner» (Η γραφή είναι σχέδιο). Το υλικό που παρουσιάζεται εξερευνά τη γοητεία που μας ασκεί η γραφή και τα ίχνη της, και τον τρόπο που ομοιάζουν αυτά τα σημεία με το σχέδιο στον χειρόγραφο κόσμο, αλλά όχι στον ηλεκτρονικό. Τέλος, στο μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης ξεκίνησε τον Οκτώβριο μεγάλη έκθεση της πιο πρόσφατης εικαστικής δουλειάς της με τίτλο «Light’s New Measure» με διάρκεια έως 10/1/22.
Ομως, πέρα και πάνω από όλα αυτά η Αντνάν υπήρξε πιστή ακόλουθος της χαράς της ζωής. «Οταν ο ήλιος είναι δυνατός και η θάλασσα είναι γαλάζια, δεν μπορώ να κλείσω τα παράθυρά μου για να “μελετήσω” οτιδήποτε. Είμαι άτομο της αιώνιας παρούσας στιγμής», έγραφε.