Μια νύχτα ο χαλίφης Αλ-Μαμούν ονειρεύτηκε τον Αριστοτέλη να του λέει ότι «η γνώση δεν έχει σύνορα, η σοφία δεν έχει φυλή ή εθνικότητα. Ο αποκλεισμός των ιδεών είναι αποκλεισμός από το βασίλειο του Θεού». Ο Aλ-Μαμούν έγινε χαλίφης το 813 μ.Χ. ύστερα από αιματηρό εμφύλιο πόλεμο εναντίον του αδελφού του: έναν ολόκληρο χρόνο πολιορκούσε τη Βαγδάτη· οι οδομαχίες ήταν τόσο σφοδρές, που θεωρήθηκε «μεσαιωνική εκδοχή της μάχης του Στάλινγκραντ» («Επιστήμη και Ισλάμ», εκδ. Τραυλός).
Ο Αλ-Μαμούν θεωρείται σήμερα από τους ιστορικούς ο μεγάλος υπέρμαχος του ορθολογισμού και ο χαλίφης που προώθησε τις επιστήμες όσο κανένας άλλος στον ισλαμικό κόσμο. Μάλιστα, λέγεται ότι έπειτα από νίκη εναντίον των Βυζαντινών δεν ζήτησε χρυσό για επανορθώσεις αλλά ένα αντίτυπο της «Αλμαγέστης» του Πτολεμαίου, εμβληματικού κειμένου αστρονομίας και ότι αφού ονειρεύτηκε τον Αριστοτέλη, με το που ξύπνησε, διέταξε να του φέρουν από το Βυζάντιο και από τη μεγάλη βιβλιοθήκη της Περσίας, την Γκοντεσαπούρ, όλα τα σπουδαία βιβλία και να βρούνε τους κορυφαίους λόγιους και μεταφραστές με σκοπό να δημιουργήσει στην αυλή της Βαγδάτης το Μπάιτ αλ-Χίκμα (Ο Οίκος της Σοφίας) κατ’ απομίμηση της πλατωνικής Ακαδημίας.
Το πιο εκπληκτικό όμως με τον Αλ-Μαμούν είναι πως σχημάτισε μιαν επιτροπή σοφών, η οποία θυμίζει τη δυτική Ιερά Εξέταση – αλλά από την ανάποδη: δεν θα αστυνόμευε υπέρ της θρησκείας αλλά κατά του ανορθολογισμού. Ετσι, κυβερνήτες κάθε επαρχίας διατάχθηκαν να συγκεντρώσουν τους λόγιούς τους για να ομολογήσουν ότι το Κοράνι είναι δημιούργημα και όχι λόγος του Θεού (!). Σκληρές τιμωρίες περίμεναν όσους αντιστάθηκαν και με την πάροδο του χρόνου η επιστήμη και η μόρφωση θεωρήθηκαν συνώνυμα της σκληρότητας στον μουσουλμανικό κόσμο, ειδικά όταν εκδιώχθηκε ο Αχμαντ ιμπν-Χανμπάλ, εξέχουσα μορφή της ισλαμικής θεολογίας και ιδρυτής της τέταρτης νομικής σχολής του Ισλάμ (επίσημη νομική σχολή στο κράτος της Σαουδικής Αραβίας σήμερα).
Ο Αλ-Μαμούν ήταν ένας σκληρός εξουσιαστής που την ίδια στιγμή διψούσε για την παιδεία και τον ορθό λόγο. Το πάθος του για γνώση ήταν τέτοιο που όταν το 820 μ.Χ. πληροφορήθηκε ότι η Μεγάλη Πυραμίδα της Γκίζας περιείχε ακριβείς χάρτες και διαγράμματα της Γης και των άστρων, ξεκίνησε για την Αίγυπτο με μια κουστωδία μηχανικών και επιστημόνων.
Αδυνατώντας να βρουν σημεία εισόδου, θέρμαναν τις πέτρες, χύνοντας ύστερα στον καυτό ασβεστόλιθο κρύο ξίδι. Μια ρωγμή στη λιθοδομή δημιουργήθηκε και μπήκαν στο εσωτερικό της πυραμίδας. Υστερα από μεγάλες δυσκολίες έφτασαν στον θάλαμο της βασίλισσας, ο οποίος όμως ήταν κενός. Ο Αλ-Μαμούν πρέπει να απογοητεύτηκε. Δεν το έβαλε κάτω όμως. Βασίλευσε έως το 833. Πέθανε στα 47 του, κατά τη διάρκεια μιας ακόμη εκστρατείας κατά των Βυζαντινών…