Θεωρήθηκε από ιστορικούς σαν τον Ζακ Λε Γκοφ ο «πρώτος διανοούμενος της νεότερης ιστορίας», με καθοριστική επίδραση στη μεσαιωνική φιλοσοφική και θεολογική σκέψη. Εκείνη, πάλι, θεωρήθηκε μία από τις πιο καλλιεργημένες γυναίκες του Μεσαίωνα, ωστόσο, όπως γράφει ο ιστορικός Νίκος Καραπιδάκης, «θα μπορούσε να έχει ξεχαστεί. Ο Μεσαίωνας δεν διαιώνιζε ιδιαίτερα τη μνήμη των γυναικών».
Αβελάρδος και Ελοΐζα, ένα από τα πλέον διάσημα, μοιραία ερωτικά ζευγάρια. Η ιστορία τους είναι αυτή:
Ο Αβελάρδος, γεννημένος το 1079 στη Γαλλία, ήταν στοχαστής που εισήγαγε τη λογική μελέτη της θεολογίας και τη φιλοσοφική προσέγγιση θεολογικών δογμάτων προκαλώντας την έντονη αντίδραση της Εκκλησίας που τον πολέμησε. Γεννημένος δάσκαλος, όμορφος και επηρμένος, θα διδάξει τη νεότερή του Ελοΐζα, ανιψιά του Φουλμπέρτου, πρεσβυτέρου στην Παναγία των Παρισίων.
Θα ερωτευτούν παθιασμένα. Εκείνη δεν είναι μόνον όμορφη αλλά και ευφυής, μορφωμένη, ατίθαση και τολμηρή.
Θα μείνει έγκυος. Ο Αβελάρδος τη μεταφέρει σε ήσυχο μέρος για να γεννήσει τον γιο τους, τον Αστρολάβο και σπεύδει να δεσμευτεί στον θείο της με γάμο αποκαθιστώντας έτσι την προσβολή που είχε προκαλέσει – αλλά με έναν όρο: να κρατηθεί ο γάμος μυστικός για να μην αμαυρωθεί η φήμη του. Ο θείος συμφωνεί.
Δεν συμφωνεί όμως η Ελοΐζα, η οποία, αντλώντας επιχειρήματα από τις Γραφές αλλά και από φιλοσόφους και Πατέρες της Εκκλησίας, θεωρεί τον γάμο σύμβαση για τους ασήμαντους. Κυρίως όμως προτιμά να μείνει μαζί του ανύμφευτη παρά σε γάμο από υποχρέωση. Ο Αβελάρδος, ωστόσο, επιβάλλει την άποψή του.
Ο γάμος γίνεται μυστικά, όμως ο θείος μιλάει πολύ, πράγμα που αναγκάζει τον Αβελάρδο να οδηγήσει την κοπέλα σε μοναστήρι κοντά στο Παρίσι για να την προστατέψει από την τοξικότητα της κοινωνίας. Εξοργισμένος ο θείος, πληρώνει μπράβους να πάνε νύχτα στο δωμάτιο του Αβελάρδου και να τον ευνουχίσουν. Η επιχείρηση στέφεται με επιτυχία.
Αβελάρδος και Ελοΐζα είναι πλέον σύντροφοι, όχι εραστές. Μονάζουν, ανταλλάσσουν επιστολές και προβαίνουν σε απολογισμό των πεπραγμένων, σε μια προσπάθεια να βρουν την εσωτερική τους ισορροπία. Ο θρύλος τους έχει ήδη γεννηθεί.
Η ιστορία αυτή που ύμνησε ο Πετράρχης, ο Σατωβριάνδος ή ο Σαλβαντόρ Νταλί, μεταξύ πολλών άλλων, δεν είχε μεταφραστεί ποτέ έως τώρα στη γλώσσα μας. Ο μεσαιωνολόγος Νίκος Καραπιδάκης μετέφερε για πρώτη φορά στα ελληνικά τα «Τέσσερα γράμματα έρωτα, ματαίωσης και λύτρωσης του 12ου αιώνα» υπό τον γενικό τίτλο «Ελοΐζα και Αβελάρδος». Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
Μιλήσαμε με τον κ. Καραπιδάκη γι’ αυτή την εκπληκτική ιστορία και την περιπέτεια της έκδοσής της. Ιδού το απόσταγμα των απαντήσεών του:
«Συνάντησα στον δρόμο τον Χάρη Βλαβιανό, ο οποίος διευθύνει τη σειρά “Πολύτιμοι Λίθοι” στις εκδόσεις Πατάκη με δυσεύρετα λογοτεχνικά κείμενα και τον ενδιέφερε να κάνουμε κάτι με τις επιστολές του Αβελάρδου με την Ελοΐζα κι εγώ να γράψω μία εισαγωγή. Επειδή είμαι λατινιστής, αντιπρότεινα να κάνω και τη μετάφραση. Ετσι άρχισαν όλα».
«Είναι μια ιστορία που ενώ ξεκινάει σαν μια μπανάλ ερωτική σχέση μεταξύ ενός δασκάλου και μιας μαθήτριας, η Ελοΐζα ανατρέπει αυτό το στερεότυπο με τον χαρακτήρα και τον λόγο της. Στις δικές της επιστολές, όχι μόνο απαντάει φιλοσοφικά με επιχειρήματα και με αναφορές σε άλλα φιλοσοφικά κείμενα και πραγματείες πάνω στον έρωτα, αλλά το ζει. Ενώ ο Αβελάρδος δέχεται να την παντρευτεί κρυφά για να αποκαταστήσει την τιμή της, εκείνη εναντιώνεται στον γάμο ως αφόρητη δέσμευση για ανθρώπους που ζουν με το πνεύμα και τα πάθη τους, και για να μη δεσμεύσει έναν δημιουργικό άνδρα σαν τον Αβελάρδο στον ζυγό της οικογενειακής ζωής».
«Σήμερα, η ιστορία αυτή προσεγγίζεται και ως υπόθεση του MeToo: υπάρχουν σοβαρές μελέτες από καθηγήτριες στον Καναδά, π.χ., που όλο κι όλο αυτό που βλέπουν εδώ είναι την εκμετάλλευση νεαρής κοπέλας από τον καθηγητή της. Κι όμως, η Ελοΐζα δεν ήταν διόλου θύμα και ήταν δε πολύ πιο μπροστά από την εποχή της».
«Το αξιοπερίεργο, με τη ματιά τη σημερινή, είναι ότι ο Αβελάρδος ερμηνεύει τον ευνουχισμό του όχι ως ειδεχθή ακρωτηριασμό αλλά δίνει ένα δίκιο στον θείο. Βλέπει ότι η εκδίκηση έχει μία λογική συνέπεια. Η εκδίκηση έρχεται από τα γερμανικά ήθη και δικαιώνει την οικογένεια που αισθάνεται αδικημένη. Αυτός την πράξη την αφομοιώνει, αναζητεί τη μετάνοια και στο τέλος συμφιλιώνεται με την ιδέα του ευνουχισμένου άνδρα. Εξάλλου, είχε κι άλλα βάσανα: τον πόλεμο που δεχόταν για τις φιλοσοφικές του θέσεις. Από την άλλη, τόσο ο Αβελάρδος όσο και η Ελοΐζα δεν μετανιώνουν για το ερωτικό πάθος που έζησαν. Συμφιλιώνονται με τη μοίρα τους και παραμένουν ο ένας κοντά στον άλλο. Εκείνη δεν θυσιάζει τον ερωτά της με αυτή την έννοια αλλά δεν τρελαίνεται κιόλας και αυτό είναι το ωραίο με αυτή την ιστορία. Διατηρεί κάτι το λυτρωτικό η ιδέα του ότι βγαίνουμε από το σώμα μας παραμένουμε ερωτευμένοι διοχετεύοντας τον έρωτά μας σε ένα άλλο πεδίο που είναι ίσως και πιο ουσιαστικό».