Τι θα είχαμε απογίνει δίχως τα «ξύλινα τείχη»; Οχι μόνο στην Αρχαιότητα, αλλά κυρίως κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, όταν τα πλεούμενα έδιναν καθοριστικές μάχες. Και ενώ όλοι ξέρουμε τους λόγγους, τα βουνά και τα περάσματα όπου χύθηκε ελληνικό αίμα, αγνοούμε σε μεγάλο βαθμό τα σπουδαία εκείνα σκαριά που υπερίσχυσαν στο πέλαγος. Αυτό είναι το θέμα μιας πολύ ενδιαφέρουσας έκθεσης με τίτλο «Τρέξε επάνω εις τα κύματα της φοβεράς θαλάσσης. 1821. Ο Αγώνας στη θάλασσα», δανεικό από έναν στίχο από τις «Ωδές» του Κάλβου. Το αφιέρωμα, που εγκαινιάσθηκε προχθές παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας, συνδιοργανώνουν το Ιδρυμα Ευγενίδου και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας 1821-2021».
Η έκθεση παρουσιάζει, μέσα από 125 αρχειακά τεκμήρια και μουσειακά κειμήλια (πολλά από τα οποία εκτίθενται για πρώτη φορά), τη θαλάσσια εποποιία της Επανάστασης του 1821, ταυτόχρονα με την πολεμική μαεστρία και την ικανότητα των Ελλήνων στο θαλάσσιο εμπόριο. Καραβοκύρηδες και ναυτικοί, μόλις ξέσπασε ο ξεσηκωμός, ρίχνονται στον Αγώνα προσφέροντας πλοία, χρήματα, ανθρώπινο δυναμικό, τεχνογνωσία και δικτύωση. Μέσα από την ιστορική διαδρομή στο Ιδρυμα Ευγενίδου ο επισκέπτης συνειδητοποιεί τους λόγους που οι Ελληνες, ακόμα και την περίοδο της σκλαβιάς, είχαν συντριπτική υπεροχή στο υγρό στοιχείο. Μαθαίνουμε, λ.χ., ότι ήδη από την πρώτη στιγμή οι τουρκικές ναυτικές δυνάμεις εγκλωβίστηκαν στο Κουσάντασι, απέναντι από τη Σάμο, ενώ αργότερα δεν τολμούσαν εύκολα να βγουν από τα Δαρδανέλλια, όπως σημειώνει ο επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης, ιστορικός Νίκος Καραπιδάκης.
Ο συγχρωτισμός των εμπόρων ναυτικών με τη Δύση και την Ανατολή, τους είχε δώσει αυτοπεποίθηση, γνώση και μπόλιασμα με πρωτοποριακές ιδέες. Μαζί με τα πληρώματά τους, υπήρξαν από τις πιο δυναμικές ομάδες του Αγώνα και δίχως αυτούς η έκβαση θα ήταν αναμφισβήτητα διαφορετική. Ολα αυτά ιχνηλατούνται μέσα από τεκμήρια, αλλά κυρίως με τη βοήθεια της τεχνολογίας. Δίπλα στα έγγραφα, έχουμε καταπληκτικές ψηφιακές αναπαραστάσεις. Παρουσιάζονται τρισδιάστατα μοντέλα πολεμικών πλοίων που έλαβαν μέρος στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου, τα οποία κατασκευάσθηκαν στο πλαίσιο του έργου ΝΑΥΣ, με συντονιστή το Ιδρυμα Ευγενίδου και επιστημονικό υπεύθυνο τη Σχολή Ναυπηγών Μηχανολόγων του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Επίσης, ψηφιακές και εικονικές εφαρμογές δημιούργησε το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας.
Στον δικό της χαιρετισμό, προχθές, η ΠτΔ ανέδειξε ένα ακόμα στοιχείο, τον καίριο ρόλο της συμμετοχής των γυναικών: «Από τις πιο γνωστές –τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, τη Μαντώ Μαυρογένους, τη Δόμνα Βισβίζη– έως τις ανώνυμες καπετάνισσες. Κυβέρνησαν τα πλοία τους σαν άντρες, πρόσφεραν τις περιουσίες τους, πέθαναν, κάποιες από αυτές, φτωχές και περιφρονημένες. Με συγκινεί η λέξη με την οποία αυτοχαρακτηρίζονται τόσο η Μαντώ Μαυρογένους όσο και η Μπουμπουλίνα, η λέξη που πάντοτε προσθέτουν δίπλα στην υπογραφή τους: «Η πατριώτις».
[email protected]