Μια ιστορία γοητευτική και πυκνή. Ενα αόρατο νήμα που συνδέει τον στρατηλάτη του 1821 με έναν λαϊκότροπο ζωγράφο, έναν διπλωμάτη βιβλιόφιλο και έναν πρωτοπόρο φιλέλληνα φωτογράφο. Αυτό είναι το κεντρικό θέμα της έκθεσης που εγκαινιάσθηκε στις αρχές Οκτωβρίου στο Ελληνικό Κέντρο του Λονδίνου, με τίτλο «1821: Οράματα της Λευτεριάς». Χάρη σε αυτές τις ενωμένες κουκκίδες φθάσαμε εμείς οι σύγχρονοι Ελληνες να κατανοούμε πώς η οπτική και λεκτική καταγραφή του ξεσηκωμού ταξίδεψε στον χρόνο. Ας πιάσουμε, όμως, την κλωστή που συνδέει τον Μακρυγιάννη και τον Παναγιώτη Ζωγράφο με τον Ιωάννη Γεννάδιο και τον Φρεντ Μπουασονά.
Ο Έλληνας ήρωας Κανάρης καταστρέφει τον τουρκικό στόλο. Aπό το λεύκωμα του Ιωάννη Γεννάδιου ©Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
Ο στρατηγός έμαθε γράμματα σε μεγάλη ηλικία, ώστε να μπορέσει να αφηγηθεί τα «Απομνημονεύματά» του, να μάθουν οι Ελληνες των επόμενων γενεών τι έγινε στον Αγώνα. Επειδή οι συγκαιρινοί του κατά μεγάλη πλειονότητα ήταν αγράμματοι, έψαξε κάποιον που να μπορεί να ζωγραφίσει τα ιστορικά αυτά θέματα πλάι στις περιγραφές του. Αρχικά, κατέφυγε σε έναν Ευρωπαίο καλλιτέχνη, απογοητεύθηκε όμως και σύντομα προσέλαβε έναν αγωνιστή που είχε χρηματίσει λαϊκός ζωγράφος και αγιογράφος, τον Παναγιώτη Ζωγράφο, για να κάνει τους πίνακες. Από το 1836 και για τρία χρόνια αποτύπωσε με τον χρωστήρα του τις αφηγήσεις του στρατηγού, με τον οποίον επισκέπτονταν μαζί τους τόπους των μαχών.
Από τα 25 αυτά έργα προέκυψαν και τέσσερις σειρές υδατογραφιών σε χαρτί. Μοιράστηκαν στον βασιλιά Οθωνα και στους βασιλείς των τριών προστάτιδων δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Ο Μακρυγιάννης δανείστηκε τη σειρά του Οθωνα για να τη δώσει στον λιθογράφο Αλέξανδρο Ησαΐα, ώστε να γίνουν λιθογραφίες στο Παρίσι, κάτι που θα συνέβαλλε στη διάδοσή τους. Ομως ο Ησαΐας πέθανε και το υλικό εντοπίσθηκε και αγοράστηκε σε πλειστηριασμό από τον Γεννάδιο, στη Ρώμη, το 1909. Ο διπλωμάτης ήταν γνωστός για το πάθος του με την ιστορία και την αρχαιολογία, καθώς και για τη μανία του να ξετρυπώνει πολύτιμα βιβλία. Το 1926 ανέθεσε στον φιλέλληνα Ελβετό Μπουασονά να τις αποτυπώσει φωτογραφικά με ειδική τεχνική. Πράγματι, εξεδόθη ένα λεύκωμα με αυτές, που συνέβαλε στη διαιώνιση της συλλογικής μνήμης, έστω και έναν αιώνα αργότερα.
Ο θάνατος του Αλή Πασά. Aπό το λεύκωμα του Ιωάννη Γεννάδιου ©Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
Η έκθεση του Λονδίνου, σε επιμέλεια της ιστορικού Νατάσας Λαιμού και της ιστορικού Τέχνης Ολυμπίας Παππά και σε σχεδιασμό του Αλέξη Βερούκα, συγκεντρώνει 13 από τις 24 λιθογραφίες που εκδόθηκαν σε 140 αριθμημένα αντίτυπα, το 1926. Στην έκδοση αυτή οφείλεται η αναγνώριση και ενθουσιώδης υποδοχή του έργου του Μακρυγιάννη και του Ζωγράφου από τη Γενιά του ’30, όπως σημειώνει ο Σεφέρης στη δοκιμή του «Ενας Ελληνας – ο Μακρυγιάννης». Το αφιέρωμα στο Ελληνικό Κέντρο Λονδίνου θα διαρκέσει έως τον Μάρτιο.
[email protected]