Ξεφυλλίζοντας ένα από τα λίγα τεύχη που κυκλοφόρησε το μεσοπολεμικό περιοδικό ποικίλης ύλης «Αθήναι», ανακαλύπτουμε λόγια και εικόνες που μας μεταφέρουν στο κλίμα της νυχτερινής ζωής της Αθήνας κατά την περίοδο της Αποκριάς. Το εξώφυλλο αποδίδει τη γιορτινή ατμόσφαιρα με μια εξαιρετική εικονογράφηση και γραφιστική σύνθεση ενός μεγάλου μάστορα των ελληνικών γραφικών τεχνών, του Νίκου Καστανάκη.
Στο εσωτερικό του τεύχους βρίσκουμε δύο αφιερώματα στις Αποκριές (που εδώ γράφονται «Απόκρηες»), το ένα γραμμένο από έναν άνθρωπο της διανόησης, τον Σκωτσέζο ανθρωπολόγο, ακαδημαϊκό και συγγραφέα Τζέιμς Φρέιζερ, και το άλλο –αυτό που μας κερδίζει και την προσοχή– από έναν άνθρωπο της νύχτας, τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Απόστολο Βασιλειάδη, ο οποίος υπέγραφε με το φιλολογικό ψευδώνυμο «Ντόλης Νίκβας». Ακόμη και το ίδιο του το ψευδώνυμο δείχνει το μεγάλο του ταλέντο να παίζει με σαρκαστική μαεστρία με τις λέξεις, κάτι που φαίνεται ξεκάθαρα και στο «αποκριάτικο» αυτό κείμενό του.
Οπως διαβάζουμε στα «Αθηναϊκά», σε κείμενο του δημοσιογράφου και ιστορικού Ελευθέριου Σκιαδά: «Λάτρευε το ξενύχτι και τις διασκεδάσεις μέχρι σημείου καταχρήσεως και συνοδευόταν πάντα από όμορφες κοπέλες. Καλοντυμένος, λεπτός, γοητευτικός και με επιτηδευμένες κινήσεις, γοήτευε το ακροατήριό του. Ηταν μοναχογιός, ενώ η οικονομική δυνατότητα που του παρείχε η οικογένειά του, του επέτρεπε να κινείται με άνεση».
Πράγματι, το εν λόγω κείμενό του μας ανοίγει ένα βιωματικό παράθυρο στον κόσμο των νυχτερινών κέντρων και μια μεθυσμένη περιδίνησή του μέσα στη νύχτα, κατά την οποία εναλλάσσονται μπροστά στα μάτια του συγγραφέα στέκια και θαμώνες. Ονόματα κέντρων που αναφέρονται στο κείμενο (όπως «Νιρβάνα», «Φεμίνα», «Καζίνο της Γλυφάδας», «Αμπασαντέρ», «Στρέλνα», «Παβιγιόν Μπλε», «Μπιζού») προκαλούν τη φαντασία και την περιέργεια. Παράλληλα, σκιαγραφούνται τυπικοί χαρακτήρες της νύχτας, από το «αριστοκρατικό φράκο» έως την «εργατική τραγιάσκα», τις «αρτίστες» των λαϊκών και αριστοκρατικών καμπαρέ, αλλά και την οικογενειακή παρέα, που, όπως γράφει, «χαχανίζει, πετά σερπαντίνες και καπνίζει» και μέλη της είναι «νεαροί και νεαρές, γόνοι καλών οικογενειών και επίδοξοι αυριανοί σνομπ».
Το περιοδικό «Αθήναι» ήταν βραχύβιο, βγάζοντας μόνο εννέα τεύχη μεταξύ του Οκτωβρίου του 1934 και του Ιουνίου του 1935. Εκδόθηκε για λογαριασμό της εφημερίδας «Ελληνικόν Μέλλον», που το αποκαλούσε με υπερηφάνεια «ο βασιλεύς των περιοδικών». Και ενώ ο χαρακτηρισμός ακούγεται υπερβολικός, η αλήθεια είναι πως η έκδοση ήταν πολυτελής και κορυφαία από κάθε άποψη, είτε αυτό σημαίνει το εξαιρετικό περιεχόμενο, είτε την ποιότητα της εκτύπωσης και το μεγάλο σχήμα της, είτε τον σχεδιαστή της, τον γραφίστα-πολυεργαλείο Νίκο Καστανάκη. Θα μπορούσε κανείς να ξεφυλλίζει αυτά τα εννέα τεύχη μόνο και μόνο για να χαζεύει τη δουλειά του. Προκαλεί θαυμασμό το γεγονός πως σχεδίαζε κάθε τίτλο στο χέρι, παίζοντας απολαυστικά με τα γράμματα και τις λέξεις. Εντυπωσιάζει και το χαμαιλεοντικό στυλ των εικονογραφήσεών του, που αλλάζουν τεχνοτροπία από σελίδα σε σελίδα.
Στο συγκεκριμένο αποκριάτικο αφιέρωμα σχεδιάζει τις εικόνες του σε επίπεδο εφάμιλλο των μεγάλων μαστόρων του εξωτερικού, οι οποίοι, όπως κι εκείνος, είχαν διαπρέψει στις σελίδες των παιδικών εκδόσεων. Η αισθητική και τεχνική ποιότητα του Καστανάκη αποδείχθηκε οικουμενική και διαχρονική, γι’ αυτό και αποτελεί ιστορική αδικία το γεγονός πως το όνομά του έχει παραμείνει, γενικά μιλώντας, άγνωστο. Αυτή την αδικία κατάφερε κάπως να ξορκίσει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Κωστής Λιόντης, με την εξαιρετική μονογραφία του για τον καλλιτέχνη με τίτλο «Ολίγα τινά περί Νίκου Καστανάκη» (εκδ. Οδός Πανός, 2023).
Ας κλείσουμε με λίγα ακόμη λόγια από τον «μποέμ» δημοσιογράφο Ντόλη Νίκβα και τον χειμαρρώδη τρόπο που τελειώνει το κείμενό του για τις αθηναϊκές νύχτες της Αποκριάς του ’35: «Ανάμεσα σ’ όλον αυτόν τον πρωτόγονα παράξενο και εξωφρενικό χορό, η Αυτού Μεγαλειότης ο Καρνάβαλος έρχεται… και φεύγει, η Αθήνα γλεντά, η μάσκα ξεσκίζεται, οι Απόκρηες ανθίζουν και μαραίνονται, και η ζωή κυλά, κυλά ήρεμα και αδιάφορα κοροϊδεύοντας και γελώντας».
Επιμέλεια: Μαργαρίτα Πουρνάνα