«Στο εβραϊκό νεκροταφείο φυσάει πολύ ο παγωμένος αέρας. Ντύσου ζεστά», με είχε προετοιμάσει η Πάτρα Ελισάφ για την επίσκεψή μου στην τελευταία κατοικία του συζύγου της, πριν από λίγο καιρό. Είχε δίκιο. Ο άνεμος περνούσε ανάμεσα στα πυκνά δένδρα, απλωνόταν στις πλάκες που έμοιαζαν με καύκαλα από λευκές τεράστιες χελώνες και σχεδόν διαπερνούσε τα πανωφόρια μας. Αφησα μια λευκή πετρούλα πάνω στο μνήμα. Καντίς για τον Μωυσή που του μίλησα πολλές φορές στο τηλέφωνο, όμως δεν πρόλαβα να τον γνωρίσω από κοντά. «Ενα λάθος έκανε ο δήμαρχός μας», μου είπε ένας από τους Γιαννιώτες που συνάντησα: «Λάθος διάγνωση στον εαυτό του. Αν και ιδιοφυής ιατρός, προφανώς λόγω της αφοσίωσής του στο λειτούργημα και στον δήμο, πρέπει να παράκουσε όλα τα σημάδια πως η υγεία του δεν πήγαινε καλά». Ενας χρόνος πέρασε από τις 17 Φεβρουαρίου, όταν «έφυγε» ο Ελισάφ χωρίς να πολυπρολάβει να δώσει τη μάχη.
Στα Γιάννενα πάντως η ξαφνική του αναχώρηση είναι πέρα από αισθητή. Ακόμη και όσοι δεν τον ψήφισαν συνειδητοποίησαν το μεγάλο κενό που αφήνει η απώλειά του, η ορμή προς τα μπροστά που είχε πάρει η πόλη από την ανιδιοτελή προσκόλλησή του σε ένα όραμα. Επί χρόνια επικεφαλής της ιστορικής ρωμανιώτικης κοινότητας, ο Ελισάφ μεγάλωσε σε μια οικογένεια χωρίς παππούδες και γιαγιάδες, με λιγοστούς ομόθρησκους συντοπίτες, μιας και οι Εβραίοι Γιαννιώτες είχαν εκτοπιστεί σε συντριπτικό ποσοστό στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Και όμως, εκείνος δεν στάθηκε στο παλιό τραύμα, αλλά στην επούλωσή του με τη στάση ζωής του.
Το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος διοργάνωσε την Τετάρτη μια εκδήλωση αφιερωμένη στη ζωή και στο έργο του με ομιλητές που πύκνωσαν στα λόγια τους την πορεία του. Χαιρέτισε ο πρόεδρος του ΚΙΣΕ Δαυίδ Σαλτιέλ και συντόνισε ο γενικός γραμματέας Βίκτορας Ελιέζερ. «Ο Μωυσής ήταν φως και εξέπεμπε φως. Ισως αυτό να ήταν το χαρακτηριστικό που τον έκανε μοναδικό δάσκαλο, βαθύ διανοητή, σπουδαίο γιατρό, ευαισθητοποιημένο πολίτη», είπε ο Σαλτιέλ. Ο Ευάγγελος Λυμπερόπουλος, συνάδελφος του εκλιπόντος, καθηγητής στο ΕΚΠΑ, στάθηκε στην προσφορά του στην Ιατρική και «στην παροιμιώδη εντιμότητα και στο ακαδημαϊκό ήθος. Αποτέλεσε για τους μαθητές του και την κοινωνία παράδειγμα ζωής προς μίμηση».
Ο Ραφαήλ Μωυσής εστίασε στο πώς ο Ελισάφ αποτέλεσε κρίκο ανάμεσα στην εβραϊκή ρωμανιώτικη διασπορά, την οποία κινητοποίησε σε ύψιστο βαθμό, και στην πόλη των Ιωαννίνων ως ιστορική κοιτίδα: «Από χρόνο σε χρόνο το “Γιομ Κιπούρ στα Γιάννενα” έγινε προορισμός για εκατοντάδες Γιαννιώτες από κάθε γωνιά της υφηλίου. Ζωντάνευε για μία μέρα η συναγωγή, ξαναζούσαν για λίγο τα παλιά Γιάννενα. Για τους Ρωμανιώτες ήταν ίσως το αποκορύφωμα, αλλά υπήρξαν και “χίλιες και μία” άλλες “κορυφές”. Εκθέσεις, βιβλία, ταινίες-ντοκιμαντέρ, συνέδρια, ημερίδες στο πανεπιστήμιο κ.ά., πάντα με σεμνή αλλά εξέχουσα την παρουσία του Μωυσή Ελισάφ. Ετσι, ο όρος “Ρωμανιώτες” είναι σήμερα πολύ περισσότερο γνωστός από ό,τι ήταν πριν από λίγα μόλις χρόνια, και σίγουρα έβαλε το δικό του πετραδάκι στην αναγνώριση».
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, πρόεδρος του εφορευτικού συμβουλίου της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, κατέληξε: «Ο κόσμος όλος αναγνώριζε στο πρόσωπό του τον σπάνιο συνδυασμό ήθους και ικανότητας, ακεραιότητας και αποτελεσματικότητας, πνευματικής καλλιέργειας και πρακτικού πνεύματος, οραματισμού και ρεαλισμού, ευφυΐας και καλοσύνης, κύρους και προσήνειας». Η καλή συνάδελφος Ξένια Κουναλάκη συμπλήρωσε: «Οταν εξελέγη δήμαρχος, πανηγύριζα. Η είδηση έγινε διεθνής και του έπαιρναν συνέντευξη από τη “Χουριέτ” έως την “Ντόιτσε Βέλε”, αισθάνθηκα ότι ήταν μια μεγάλη δικαίωση. Οτι η πόλη που έδιωξε τους προγόνους του (εξοντώθηκε το 92% της εβραϊκής κοινότητας), και υποδέχθηκε καχύποπτα κι ανόρεχτα τους επιζώντες, ανέδειξε τον ίδιο όχι μόνον ως προβεβλημένο κάτοικό της, αλλά ως ηγέτη της. Και τι έγινε, λοιπόν; Λύθηκε το πρόβλημα του αντισημιτισμού στη χώρα επειδή εξελέγη δήμαρχος ο Ελισάφ; Φοβάμαι πως όχι, μάλλον το αντίθετο. Τον τελευταίο καιρό έχει παρατηρηθεί έξαρση βανδαλισμών, κυρίως στη Θεσσαλονίκη και στον Βόλο», παρατήρησε σωστά η Κουναλάκη. Ο αγώνας ενάντια στη μισαλλοδοξία δεν έχει τελειώσει. Και αν πραγματικά θέλουμε να τιμήσουμε τη μνήμη του, αυτό που θα εκτιμούσε από εκεί ψηλά θα ήταν να βλέπει πως η ιστορική συναγωγή των Ιωαννίνων και το νεκροταφείο τελούν υπό την προστασία όλων των Ελλήνων, την ώρα που ο αριθμός των Γιαννιωτών Εβραίων όλο και μικραίνει. Αυτή ήταν και η μεγάλη αγωνία του.