Στον «Χρονοσεισμό», ξέφρενο, οργιώδες ως προς το χιούμορ και τον κυνισμό του, αποσπασματικό μυθιστόρημα, ο Αμερικανός συγγραφέας Κερτ Βόννεγκατ μοιάζει να συνδέει τα πιο ασύνδετα πράγματα σε μιαν ατέρμονη προσπάθεια να πει μια ιστορία. Τελικά, καταλήγει να πει άπειρες ιστορίες-μέσα-σε-ιστορίες, μπερδεύοντας αυτοβιογραφία και μυθοπλασία σαν να ήταν ένας μεθυσμένος γέρος που δεν λέει να βάλει γλώσσα μέσα του, αλλά έχοντας πλήρη επίγνωση ότι απλώς φλυαρεί ακατάσχετα (μα απολαυστικά). Γραμμένος το 1997 (δέκα χρόνια προτού πεθάνει), ο «Χρονοσεισμός» διαβάζεται σαν μια παρωδία επιστημονικής φαντασίας διανθισμένος με λογής λογής ανέκδοτα και αποφθέγματα, παραμύθια και προσωπικές ιστορίες – όπως περίπου και το (σίγουρα πιο συνεκτικό) «Σφαγείο 5», το πιο διάσημο μυθιστόρημα του Βόννεγκατ. Εδώ, αυτός ο τρυφερότατος κυνικός που αυτοσαρκάζεται ασύστολα, θεμελιώνει τον αφηγηματικό του κόσμο πάνω σε μια επινοημένη κοσμολογικού τύπου ανωμαλία: το σύμπαν παθαίνει ένα χρονικό «νευροκαβαλίκεμα», που πηγαίνει τον πλανήτη δέκα χρόνια πίσω. Τι σημαίνει κάτι τέτοιο για τις επιλογές μας και την ελεύθερη βούληση; Οτι όλα είναι ένα αστείο; Ισως…
Ο «Χρονοσεισμός» κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Πατάκη σε μετάφραση του Χριστόδουλου Λιθαρή. Προδημοσιεύουμε ένα ενδεικτικό απόσπασμα σήμερα.
Για μερικές μέρες μετά την παράδοση της Γερμανίας, στις 7 Μαΐου 1945, η οποία ήταν άμεσα ή έμμεσα υπεύθυνη για τον θάνατο περίπου σαράντα εκατομμυρίων ανθρώπων, υπήρχε ένας θύλακας αναρχίας νότια της Δρέσδης, κοντά στα τσεχικά σύνορα, που δεν είχε καταληφθεί και αστυνομευθεί ακόμη από τα στρατεύματα της Σοβιετικής Ενωσης. Ημουν στον θύλακα αυτό και τον περιέγραψα λιγάκι στο μυθιστόρημά μου Κυανοπώγων. Χιλιάδες αιχμάλωτοι πολέμου, όπως ήμουν εγώ, είχαν απελευθερωθεί εκεί μαζί με επιζώντες από τα στρατόπεδα θανάτου με τατουάζ στο μπράτσο, μαζί με τρελούς και καταδικασμένους εγκληματίες και Τσιγγάνους και ποιος ξέρει τι άλλους.
Δώστε βάση: Στον θύλακα υπήρχαν επίσης Γερμανοί φαντάροι, οπλισμένοι ακόμα, αλλά ταπεινωμένοι, που προσπαθούσαν να παραδοθούν σε κάποιον εκτός από τη Σοβιετική Ενωση. Ο φιλαράκος μου ο Μπέρναρντ Β. Ο’ Χέιρ κι εγώ μιλήσαμε σε μερικούς απ’ αυτούς. Ο Ο’ Χέιρ, που στη μετέπειτα ζωή του έγινε δικηγόρος αλλά και εισαγγελέας, είναι τώρα εκεί πάνω στον παράδεισο. Τότε όμως ακούγαμε και οι δύο τους Γερμανούς να λένε ότι η Αμερική θα έπρεπε να κάνει αυτό που έκαναν και οι ίδιοι, δηλαδή να πολεμήσει τους άθεους κομουνιστές.
Ο «Χρονοσεισμός» του Κερτ Βόννεγκατ κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Πατάκη.
Απαντήσαμε ότι δεν είχαμε την ίδια γνώμη. Περιμέναμε ότι η ΕΣΣΔ θα προσπαθούσε να μοιάσει κάπως στις ΗΠΑ, με ελευθερία λόγου και θρησκείας, και τίμιες δίκες και τίμια εκλεγμένους αξιωματούχους και τα ρέστα. Εμείς, με τη σειρά μας, θα προσπαθούσαμε να κάνουμε αυτό που ισχυρίζονταν ότι έκαναν αυτοί, δηλαδή να διανέμουμε πιο δίκαια αγαθά και υπηρεσίες και ευκαιρίες: «Από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». Κάτι τέτοιο.
Το Ξυράφι του Οκκαμ
Και μετά ο Ο’ Χέιρ κι εγώ, στην πραγματικότητα σχεδόν παιδιά ακόμα, πήγαμε σ’ έναν αφύλαχτο αχυρώνα εκεί στην ανοιξιάτικη εξοχή. Θέλαμε να φάμε κάτι, οτιδήποτε. Αλλά βρήκαμε έναν τραυματισμένο και προφανώς ετοιμοθάνατο λοχαγό των διαβόητων άκαρδων ναζί των Schutzstaffel, δηλαδή των Ες Ες, σε μια θημωνιά. Ανετα θα μπορούσε μέχρι πολύ πρόσφατα να ευθύνεται για τα βασανιστήρια και την οργανωμένη εξόντωση κάποιων από τους επιζώντες των στρατοπέδων θανάτου, τα οποία δεν ήταν και τόσο μακριά.
Οπως όλα τα μέλη των Ες Ες και όπως όλοι οι επιζώντες των στρατοπέδων θανάτου, αυτός ο λοχαγός πιθανότατα είχε έναν αριθμό μητρώου με τατουάζ στο μπράτσο του. Να μιλήσουμε για μεταπολεμική ειρωνεία; Απ’ αυτήν άλλο τίποτα.
Μας ζήτησε να φύγουμε. Σε λίγο θα πέθαινε και είπε ότι ανυπομονούσε. Καθώς ετοιμαζόμασταν να φύγουμε, χωρίς να αισθανόμαστε τίποτα ιδιαίτερο γι’ αυτόν, ξερόβηξε για να καθαρίσει τον λαιμό του, δείχνοντας έτσι ότι τελικά είχε κάτι να πει. Τα τελευταία λόγια του, η γνωστή ιστορία. Αν είχε τελευταία λόγια, ποιος θα τ’ άκουγε εκτός από μας; «Απλώς σπατάλησα τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής μου» είπε. Ενα είδος χρονοσεισμού;