Κοιτώ τη σημερινή φωτογραφία: άπορα παιδιά από τις Φιλιππίνες, σκυμμένα πάνω από ανοιχτά βιβλία και τετράδια, σε δράση ιδιωτικής κινητής βιβλιοθήκης της Μανίλας. Πρότζεκτ αυτοσχέδιας αφήγησης (storytelling) σε υποβαθμισμένες συνοικίες, πάρκα και νοσοκομεία. Παρά την αθλιότητα της καθημερινότητας, τα παιδιά σκύβουν πάνω από βιβλία και σκαρώνουν τις δικές τους αφηγήσεις. Και σίγουρα έχουν πολλές να πούνε…
Η εικόνα αυτή θύμισε ένα αγαπημένο βιβλίο και έναν όρο που αναφέρεται σε αυτό: Homo fictus. Ο άνθρωπος της μυθοπλασίας· της ιστορίας· της αφήγησης· ο άνθρωπος του μύθου. Το βιβλίο είναι το «The Storytelling Animal. How Stories Make Us Human» που ο Τζόναθαν Γκότσαλ (Jonathan Gottschall, πανεπιστημιακός δάσκαλος, αρθρογράφος των New York Times, Nature, The Scientific American κ.ά.) εξέδωσε το 2012. Εχουμε ξαναμιλήσει με τον κύριο Γκρι γι’ αυτό («Εθισμένοι στις ιστορίες», 7.6.2015).
«Οπως γράφει ο Γκότσαλ, δεν χρειάζεται να γράφεις για να είσαι homo fictus», σχολιάζει ο κύριος Γκρι. «Ολοι μας είμαστε homo fictus. Ακόμα κι όταν κοιμόμαστε, το μυαλό μας δεν σταματάει να λέει ιστορίες. Ολ’ αυτά τα όνειρα, άναρχα δομημένα και αλλόκοτα· κι όμως υπάρχει πάντοτε μια ιστορία φανερή ή καλά κρυμμένη σε αυτά. Είναι η ίδια ιστορία σε παραλλαγές· το ίδιο όνειρο βλέπουμε μιαν ολόκληρη ζωή, την ίδια ιστορία αφηγούμαστε, ό,τι και να κάνουμε, με ήρωες εμάς τους ίδιους, να έχουμε μπλέξει. Χωρίς πρόβλημα, δεν υπάρχει ιστορία. Μα κι όταν ξυπνάμε διηγούμαστε συνεχώς ιστορίες στον εαυτό μας. Λίγο προτού κοιμηθούμε· καθώς οδηγούμε· ανάμεσα στις στάσεις του μετρό· μόνοι στην παραλία, όλοι αυτοί οι διάλογοι –που είναι εσωτερικοί μονόλογοι βέβαια–, τι είναι; Ιστορίες. Περιπέτειες. Ισως διότι μας γοητεύει να σκεφτόμαστε τη ζωή μας μέσα στο πρόβλημα, στο δράμα. Και όλα όσα θυμόμαστε· η μνήμη. Αυτό που ζήσαμε, στο βάθος το επινοούμε, δεν το θυμόμαστε παθητικά και ποτέ εξ ολοκλήρου».
Δεν υπάρχει τίποτα που να μη συνιστά μιαν ιστορία. Στην πολιτική, ένα κόμμα προσπαθεί να γίνει εξουσία αφηγούμενο μιαν ιστορία – πολύ συχνά, πέρα για πέρα επινοημένη. Στον έρωτα, πλάθεις μιαν ιστορία για τον εαυτό σου για να κατακτήσεις το άλλο πρόσωπο – ανεξάρτητα από το αν το πρόσωπο αυτό σε ερωτεύεται διότι έχει από μόνο του πλάσει μια δική του ιστορία για σένα. («Το όλο στοίχημα, υποθέτω, εξαρτάται από το αν και πόσο οι δύο ιστορίες θα μπορέσουν στην πορεία να συνδυαστούν και να μετεξελιχθούν», λέει ο κύριος Γκρι σκεφτικός). Ακόμα και στο Facebook, όταν το παρακολουθείς στο κινητό, σε ενημερώνει πως έχει new stories, οι οποίες εμφανίζονται τάχιστα: ένα σύντομο ποστ από την προσωπική σου ζωή, μια πολιτική άποψη, μια φωτογραφία.
Ο Γκότσαλ το λέει ξεκάθαρα: είμαστε όντα εθισμένα στις ιστορίες. «Μεγάλη κουβέντα όμως», λέει ο κύριος Γκρι. «Τη συνεχίζουμε την ερχόμενη εβδομάδα. Και αργότερα, να κάνουμε μια σειρά από ιστορίες για την ιστορία. Με καθαρές αφηγήσεις, ξένες ή δικές μας, επινοημένες ή πραγματικές, συντροφιά στο καλοκαίρι που μόλις ξεκινάει». (Συνεχίζεται)