Σενάριο – Σκηνοθεσία: ΑΙ

Στα μέσα Φεβρουαρίου η Open AI παρουσίασε το Sora. Ενα νέο πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης στο οποίο ο χρήστης μπορεί να δίνει μια λεκτική εντολή και εκείνο να του δίνει πίσω έτοιμα βίντεο, που φτάνουν σε διάρκεια το ένα λεπτό. Σαν να λέμε δηλαδή, πως σε λίγο καιρό –το πρόγραμμα για την ώρα έχει περιορισμένη διαθεσιμότητα και δεν έχει περάσει ακόμη στην ευρεία χρήση– κάποιος μπορεί πληκτρολογώντας μερικές λέξεις στο Sora, να έχει έτοιμο ένα τρέιλερ ή ένα διαφημιστικό. 

Αργά ή γρήγορα θα φτάναμε σε αυτό το σημείο, πάντως, στην περίπτωση της ΑΙ αυτό που εντυπωσιάζει αλλά και φοβίζει ενίοτε, είναι η ταχύτητα με την οποία εξελίσσεται σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Θα φτάσει η Τεχνητή Νοημοσύνη να κάνει δικές της ταινίες; Τα συνεργεία θα συρρικνωθούν και επαγγέλματα του οπτικοακουστικού κλάδου θα εκλείψουν; Είναι τελικά η ΑΙ απειλή για τις ταινίες, τα ντοκιμαντέρ, το animation και πάσης φύσης βίντεο; 

Αυτή είναι μόνο μία οπτική της «επέλασης» της Τεχνητής Νοημοσύνης στην οπτικοακουστική βιομηχανία και αυτή που βλέπει το ποτήρι μισοάδειο. Δύο σκηνοθέτες, πάντως, που έχουν ξεκινήσει ήδη να χρησιμοποιούν στις δουλειές τους εργαλεία ΑΙ έχουν να καταθέσουν τη δική τους εμπειρία που μάλλον δεν είναι τόσο πεσιμιστική, ακόμα και αν η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν τους έχει λύσει ακόμη όλα τα προβλήματα.

Ελληνας οπλαρχηγός του 1821 με αρχαιοελληνικό μανδύα

Η Βικτώρια Βελλοπούλου είναι σκηνοθέτρια και έχει βάλει την Τεχνητή Νοημοσύνη στην επαγγελματική ζωή της κάτι λιγότερο από έναν χρόνο. Αυτό το χρονικό διάστημα βέβαια είναι τεράστιο για την ΑΙ, όπως εξηγεί η δημιουργός, αφού κάθε δύο μήνες περίπου κάποιο καινούργιο σχετικό εργαλείο βγαίνει και αλλάζει το τοπίο. 

Η πρώτη φορά που της πέρασε από το μυαλό να χρησιμοποιήσει εργαλεία ΑΙ, όπως και το έκανε, ήταν για βίντεο που συνόδευαν θεατρικές παραστάσεις. Η αρχή έγινε με τους «Αθλιους» του Βίκτωρ Ουγκώ σε σκηνοθεσία Κωνσταντίνας Νικολαΐδη, όταν η Βικτώρια Βελλοπούλου χρησιμοποίησε την ΑΙ ουσιαστικά για να της λύσει τα χέρια: «Ηταν μια καλή συγκυρία για να κάνουμε εντυπωσιακά πράγματα στον λίγο χρόνο που είχαμε διαθέσιμο. Αν χρησιμοποιούσαμε τις προηγούμενες τεχνολογίες, θα θέλαμε τουλάχιστον 6-8 μήνες και 2-3 άτομα για να βγει τελικά κάτι κατώτερο από αυτό που κάναμε», εξηγεί. 

Συνέχισε να δουλεύει έτσι και για βίντεο άλλων παραστάσεων αλλά την ΑΙ την επέλεξε και για πιο προσωπικά της πρότζεκτ. Για το ντοκιμαντέρ της «Συρράκο 1821: Η Επανάσταση των Βλάχων» που αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα σε συνδρομητικό τηλεοπτικό κανάλι, η Βικτώρια Βελλοπούλου, ενώ είχε τελειώσει με το «κλασικό» γύρισμα και μοντάζ, ήθελε να προσθέσει και κάποια κομμάτια ιστορικών αναπαραστάσεων. Αποφάσισε να δώσει μία ευκαιρία στην ΑΙ, περισσότερο «με μια λογική “Κάτσε να δούμε αν θα πετύχει”. Με πάρα πολλά ερωτήματα και πάρα πολύ νερό στο κρασί μου» όπως λέει.

Τελικά, το αποτέλεσμα τη δικαίωσε, ακόμα και αν τα εργαλεία ΑΙ έχουν ακόμα αρκετά κενά και αρκετά πράγματα λείπουν από τη δεξαμενή των πληροφοριών τους. «Για παράδειγμα, αν του δώσεις τα στοιχεία “Ελληνας οπλαρχηγός του 1821 με παραδοσιακή ενδυμασία”, σου τον βγάζει ντυμένο σαν αρχαίο Ελληνα. Δεν μπορεί να αντιληφθεί τι είναι η φουστανέλα», λέει χαρακτηριστικά η σκηνοθέτρια.

Αίμα, όπως σιρόπι βύσσινο

Ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης, πάλι, όταν ήθελε να δώσει εντολή σε εργαλείο ΑΙ να δείξει αίμα, του ζήτησε να δείξει σιρόπι βύσσινο και είχε το αποτέλεσμα που ήθελε. Κάτι που αποδεικνύει πως προγράμματα σαν το Mid Journey, που ο ίδιος προτιμά, έχουν μια δική τους «γλώσσα» που πρέπει να αποκωδικοποιήσεις και να μιλήσεις για να τα κάνεις πιο «συνεργάσιμα» μαζί σου. Και πάλι, βέβαια, οι χρόνοι τρέχουν τρελά: «Αυτό που αντιλήφθηκα γρήγορα ήταν ότι το ποσοστό επιτυχίας στις εντολές που έδινα ανέβηκε τρομερά. Στις 4 προτάσεις είχε 4 θετικές ανταποκρίσεις, ενώ πριν λίγο καιρό το ποσοστό επιτυχίας ήταν κοντά στο 50%», λέει. 

Ο ίδιος έχει δουλέψει για τον οπτικοακουστικό τομέα από διάφορα πόστα: σενάριο, σκηνοθεσία, post production, μικρού μήκους ταινίες, μουσικά βίντεο, διαφημιστικά και βίντεο για καμπάνιες μεγάλων brands, σε εταιρεία στην οποία δούλευε στο Λονδίνο για χρόνια. Παράλληλα με όλα αυτά, ασχολούνταν πάντα με το ντοκιμαντέρ και αυτό το διάστημα έχει καταθέσει μία πρόταση στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου για ένα ντοκιμαντέρ. Σ’ αυτό προβλέπεται και χρήση ΑΙ, με την οποία ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης ασχολείται εδώ και κάποιους μήνες και με τη βοήθεια της οποίας έχει φτιάξει κάποια διαφημιστικά. 

Η ΑΙ τού καλύπτει το κενό του σχεδιασμού, με τον οποίο δεν έχει καταπιαστεί και τον έχει βοηθήσει για να φτιάξει κυρίως moodboards σε δουλειές του. Ο σκηνοθέτης δεν χρησιμοποιεί την ΑΙ για να λάβει ένα τελικό αποτέλεσμα αλλά είναι απλά μέρος μιας διαδικασίας: η Τεχνητή Νοημοσύνη τού φτιάχνει αυτό που ζητάει, ώστε αυτός στη συνέχεια να το επεξεργαστεί σε άλλα προγράμματα όπως το Photoshop.

Οταν μιλήσαμε με τον σκηνοθέτη, επισήμανε πως ένα από τα ζητήματα που για την ώρα έχουν τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης είναι πως, όσο πιο πρωτογενές είναι αυτό που προσπαθείς να εκμαιεύσεις από την ΑΙ, τόσο μεγαλύτερες δυσκολίες θα αντιμετωπίσεις στη συνοχή που θα έχει το υλικό όσο το επεξεργάζεσαι σε αυτά τα προγράμματα. «Αν ήθελες να κάνεις μια μικρού μήκους με τον Μπραντ Πιτ θα μπορούσες, γιατί το πρόγραμμα τον ξέρει. Οπότε εκεί δεν θα έχεις θέμα συνοχής. Αλλά αν θες να το πετύχεις αυτό με τρεις φανταστικούς χαρακτήρες, εκεί τα πράγματα δυσκολεύουν γιατί δεν έχει εκπαιδευθεί το μοντέλο σε αυτούς τους χαρακτήρες», εξηγεί.

Λίγα 24ωρα μετά την κουβέντα μας το πρόγραμμα Mid Journey λάνσαρε το πρώτο του «character consistency model», που ακριβώς έρχεται να προσφέρει μεγαλύτερη ομοιομορφία στο υλικό σε κάθε επόμενη μετατροπή του. Τρανή απόδειξη πως οι εξελίξεις που αφορούν την Τεχνητή Νοημοσύνη είναι τόσο γρήγορες που και οι μέρες μετράνε. 

ΑΙ και το copyright πού; 

Προωθητικό βίντεο το οποίο δημιουργήθηκε από την εταιρεία Cookies+Cream, που προσφέρει υπηρεσίες ΑΙ και στην οποία ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης είναι creative director.

Ενα πάντως από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που προκύπτουν σχετικά με τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης είναι το πώς μεταφράζεται όλο αυτό στο κομμάτι των πνευματικών δικαιωμάτων. «Χάος» το χαρακτηρίζει η Βικτώρια Βελλοπούλου, ενώ ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης και από την εικόνα που έχει από το εξωτερικό, δεν κρύβει πως υπάρχει πολλή σκέψη και προβληματισμός στη βιομηχανία, που ακόμα χρησιμοποιεί με μέτρο την ΑΙ. 

Το πόσο «αυθεντικό» θα είναι τελικά το αποτέλεσμα έγκειται στον χειριστή, «το πού θέλει αυτός να φτάσει. Εχει να κάνει με το ήθος αυτού που το χρησιμοποιεί, όπως συμβαίνει με τα πάντα». 

Πάντως, όπως εξηγεί ο σκηνοθέτης, εταιρείες όπως η Adobe, η οποία στα περισσότερα προγράμματά της έχει κομμάτια που λειτουργούν με ΑΙ, ήδη στα πλήρη πακέτα που απευθύνονται σε εταιρείες παρέχει μαζί και νομική κάλυψη σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα. Μεγάλες εταιρείες στην Αγγλία πάλι, έχουν λανσάρει δικά τους προγράμματα, αν και δεν είναι στο ίδιο επίπεδο με τα γνωστά εργαλεία ΑΙ. Πολλοί μάλιστα εργαζόμενοι που τους αφορούν δεν τα χρησιμοποιούν, όπως μεταφέρουν στον Μιχάλη Μονεμβασιώτη άλλοι συνάδελφοί του. 

Η Βικτώρια Βελλοπούλου υποστηρίζει με τη σειρά της πως «όσο δεν υπάρχει περαιτέρω οριοθέτηση, για ένα έργο που δημιουργεί κάποιος με εργαλεία, έχει αυτός και τα πνευματικά δικαιώματα», όπως θα συνέβαινε και αν χρησιμοποιούσε, λόγου χάρη, ένα πρόγραμμα 3D. Το πόσο «αυθεντικό» θα είναι τελικά το αποτέλεσμα έγκειται στον χειριστή, «το πού θέλει αυτός να φτάσει. Εχει να κάνει με το ήθος αυτού που το χρησιμοποιεί, όπως συμβαίνει με τα πάντα». 

Ομογενοποίηση της αισθητικής; 

Υπάρχει από πολλούς η αίσθηση πως ένα βίντεο ή μια σκηνή που έχει φτιαχτεί με τη χρήση ΑΙ είναι κάτι το «υποδεέστερο», που στερείται τεχνικής. Ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης, πάλι, μας καλεί να σκεφτούμε πόσες φορές έχουμε ξαναφτάσει σε αυτό το σημείο στο παρελθόν: όταν το φιλμ αντικαταστάθηκε από τις ψηφιακές κάμερες ή όταν για χρόνια η ψηφιακή τέχνη δεν αναγνωριζόταν πλήρως. Ακόμα και οι ζωγράφοι που δεν έφτιαχναν μόνοι τους τα χρώματά τους κάποτε δεν θεωρούνταν «σοβαροί». Είναι όλα θέμα πρόθεσης.

Για να γυρίσουμε στα του βίντεο, το Sora της OpenAI φαίνεται πως έρχεται για να διανύσει ακόμα μεγαλύτερες αποστάσεις σε ακόμα μικρότερο χρόνο. Αυτό που καταλαβαίνει και ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης από τις πρώτες ενδείξεις είναι πως «φαίνεται να έχεις πολύ λιγότερο έλεγχο: του γράφεις λιγότερα και σου βγάζει περισσότερα».

Αν, λοιπόν, το Sora συνεχίσει να αναπτύσσεται έτσι και να δημιουργεί ολοκληρωμένα τελικά αποτελέσματα στον χρήστη, κινδυνεύουμε σε (μικρό) βάθος χρόνου να δούμε την αισθητική να ομογενοποιείται τρομακτικά, να γίνεται όλο και πιο αλγοριθμική; Ο Μιχάλης Μονεμβασιώτης απαντάει με μια μεταφορά: «Ο κόσμος μπορεί να πάει να πάρει τα έπιπλά του από γνωστές αλυσίδες, αλλά το χειροποίητο έπιπλο με το καλό ξύλο ακόμα εκτιμάται. Προφανώς δεν μπορούν να το πάρουν όλοι και προφανώς είναι λιγότερα. Αλλά πιστεύω πως αντίστοιχα, οι μεγάλες παραγωγές θα συνεχίσουν να βασίζονται σε γύρισμα και ηθοποιούς. Είμαστε μακριά από το να πάρει κανείς performance από το ΑΙ».

Ο κινηματογραφιστής εκτιμά πως το post production είναι αυτό που θα δει πιο γρήγορα τις πρώτες μεγάλες αλλαγές με την ΑΙ. Η διαφήμιση ήδη φαίνεται να προτιμά την Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία θα φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη για τη δημιουργία βίντεο μόδας, τουριστικής χρήσης αλλά και στο κομμάτι του animation. 

Πάντως στο τέλος της ημέρας, για τον σκηνοθέτη η ερώτηση είναι μία: «Μπορείς να πεις μια ιστορία;». Αν ναι, «χρειάζονται όλα εκείνα που χρειάζονταν για να την πεις. Απλά έχεις πιο φαντεζί εργαλεία».