Σοφία Χρήστου
Ακούστε το άρθρο
Κλιματική κρίση, ακραίοι καύσωνες, πυρκαγιές μεγάλης κλίμακας κοντά στον αστικό ιστό. Οι χώρες της Μεσογείου και εν προκειμένω η Ελλάδα, χρόνο με τον χρόνο έρχονται αντιμέτωπες όλο και περισσότερο με τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής.
Στην καρδιά της φετινής αντιπυρικής περιόδου, ο αριθμός των καμένων εκτάσεων είναι ήδη μεγαλύτερος από άλλες χρονιές, ενώ σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία, η φωτιά που ξεκίνησε από τα Δερβενοχώρια για να φτάσει ως τη Μάνδρα και τα Μέγαρα Αττικής κατατάσσεται σε μία από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές της δεκαετίας όσον αφορά την καμένη έκταση.
Έτσι, παρ’ όλο που τα μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα έρχονται εδώ και χρόνια αντιμέτωπα με πυρκαγιές, το πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπισθεί, με αποτέλεσμα χρόνο με τον χρόνο οι συνέπειες στο περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία είναι όλο και πιο βλαβερές.
Η «Κ» επιχειρεί να αναλύσει το αποτύπωμα από τις φωτιές που έπληξαν τη χώρα μας τα τελευταία 24ωρα, όσο και των μεγαλύτερων και φονικότερων πυρκαγιών της τελευταίας δεκαετίας, που είχαν ως αποτέλεσμα 3,5 σχεδόν εκατομμύρια στρέμματα καμένης γης.
Βάση των τελευταίων στοιχείων από τις φωτιές που ξέσπασαν στην Ελλάδα τα τελευταία 24ωρα, στον Νέο Κουβαρά έχουν καεί 34.724 – 39.310 στρέμματα, στο Λουτράκι 11.962 – 12.720 στρέμματα, ενώ στα Δερβενοχώρια, όπου σημειώθηκε και η μεγαλύτερη καταστροφή 111.915 – 116.720 στρέμματα.
Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Δασικών Πυρκαγιών, μέχρι τώρα οι φωτιές στα τρία μέτωπα αφήνουν πίσω τους πάνω από 158.000 στρέμματα καμένης γης.
Κίνδυνος ερημοποίησης
Σε ό,τι αφορά τη φωτιά που ξεκίνησε από τα Δερβενοχώρια, κατά τις πιο μετριοπαθείς εκτιμήσεις κατατάσσεται στην 5η πιο καταστροφική από το 2013 έως σήμερα, ενώ λαμβάνοντας υπόψιν τις υψηλότερες εκτιμήσεις δεν αποκλείεται να φτάσει στην 3η θέση μετά από τις πυρκαγιές σε Εύβοια, Αρχαία Ολυμπία και Μάνη, οι οποίες ξέσπασαν το 2021.
Καθώς εκτάσεις στα Δερβενοχώρια και το Πάνειο Ορος έχουν ξανακαεί πριν από λίγα χρόνια είναι ορατός ο κίνδυνος διακοπής της δασικής αναγέννησης και της διάβρωσης του εδάφους
Σύμφωνα με τον συντονιστή δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές στο WWF, Ηλία Τζηρίτη, η εν λόγω φωτιά πέρασε από εκτάσεις που είχαν καεί ξανά το 2016. Το ίδιο συνέβη και στην πυρκαγιά που ξεκίνησε από τον Κουβαρά, καθώς οι φλόγες έφτασαν μέχρι ένα μέρος του Πάνειου Όρους, το οποίο είχε καεί ξανά το 2017 (όπως και το 2007), με αποτέλεσμα οι εκτάσεις αυτές να συντρέχουν κίνδυνο διακοπής της δασικής αναγέννησης και διάβρωσης του εδάφους.
«Τα παραδείγματα αυτά μας δείχνουν πως τα τελευταία χρόνια σε περιοχές κοντά στο λεκανοπέδιο της Αττικής έχουμε δασικές περιοχές που καίγονται δύο και τρεις φορές, δημιουργώντας έτσι πολλαπλά προβλήματα στη διαδικασία της αποκατάστασης, καθώς αφενός αυξάνεται σε μεγάλο βαθμό το οικολογικό αποτύπωμα, αφετέρου οι περιοχές αυτές είναι πιο επιρρεπείς σε πλημμυρικά φαινόμενα», αναφέρει ο κ. Τζηρίτης επισημαίνοντας πως το δάσος που κάηκε με αφετηρία τα Δερβενοχώρια θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να αναγεννηθεί με φυσικό τρόπο, ενώ είναι γνωστό πως η τεχνητή αναδάσωση είναι πολύ δαπανηρή πρακτική.
Επίσης η περίπτωση της πυρκαγιάς στα Δερβενοχώρια διαφέρει με τη φωτιά που είχε ξεσπάσει στα Γεράνεια Όρη το 2021 και έκαψε 52.000 στρέμματα παρθένου δάσους. «Η έκταση που κάηκε τότε ήταν ένα ώριμο πευκοδάσος, το οποίο δεν είχε καεί ξανά, όπως συμβαίνει τώρα. Για τον λόγο αυτό στην έκταση της φωτιάς στα Δερβενοχώρια υπάρχει ο κίνδυνος της ερημοποίησης, τον οποίο συναντάμε σε περιοχές που έχουν πληγεί επανειλημμένως από φωτιές με αποτέλεσμα το έδαφος να έχει διαβρωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό που να μην μπορεί να επανέλθει», καταλήγει ο συντονιστής δράσεων για τις δασικές πυρκαγιές στο WWF.
Γιατί πληθαίνουν οι φωτιές στην Αττική
Δυστυχώς το παράδειγμα τόσο της φωτιάς στον Κουβαρά, όσο και στα Δερβενοχώρια επισφραγίζει πως τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες φωτιές λαμβάνουν χώρα πιο κοντά στον αστικό ιστό της πρωτεύουσας.
Σύμφωνα με τον Παλαιολόγο Παλαιολόγου, επίκουρο Καθηγητή στο Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών στο αντικείμενο της Δασοπροστασίας, η αύξηση των πυρκαγιών στην Αττική τα τελευταία χρόνια οφείλεται σε μία σειρά παραγόντων.
Ολα αυτά τα χρόνια τα Δασαρχεία δεν έκαναν τις αραιώσεις που απαιτούνταν στις δασικές εκτάσεις ώστε να μην εξαπλώνεται τόσο γρήγορα η φωτιά
«Ένας παράγοντας για την εξάπλωση τόσο μεγάλων πυρκαγιών είναι ο τύπος βλάστησης στην Αττική, καθώς στις μαζικές δεντροφυτεύσεις που έγιναν από το 1960 και μετά, πολλοί οικισμοί φύτεψαν πεύκα. Ένας άλλος παράγοντας είναι πως όλα αυτά τα χρόνια τα Δασαρχεία δεν έκαναν τις αραιώσεις που απαιτούνταν στις δασικές εκτάσεις ώστε αφενός να μην εξαπλώνεται τόσο γρήγορα η φωτιά, αφετέρου να υπάρχει τόσο πυκνή συγκέντρωση της καύσιμης ύλης, η οποία και πολλές φορές δεν καθαρίζεται όπως θα έπρεπε από τους αρμόδιους», επισημαίνει ο κ. Παλαιολόγου τονίζοντας πως όλα αυτά συντελούν στην εξάπλωση μεγάλης κλίμακας πυρκαγιών (οι οποίες ξεπερνούν τα 110.000 στρέμματα) και δεν μπορούν να σβήσουν ακόμη και με ρίψεις αεροπλάνων».
3.482.819 στρέμματα καμένης γης
Την ίδια ώρα ο απολογισμός των καμένων εκτάσεων στην Ελλάδα τα τελευταία 10 χρόνια μας υπενθυμίζει τις τραγωδίες που έχουν συμβεί στη χώρα μας.
Ειδικότερα από το 2013 μέχρι το 2022 έχουν καεί συνολικά 3.482.819 στρέμματα, ενώ από το 2000 έχουν καεί 10.497.964 στρέμματα. Συγκεκριμένα την περίοδο 2000-2021 έλαβαν χώρα στην Ελλάδα 980 μεγάλες δασικές πυρκαγιές, που έκαψαν περισσότερα από 500 στρέμματα δάσους και δασικής έκτασης η καθεμιά. Μία από τις μεγαλύτερες πυρκαγιές στην ιστορία της χώρα μας ήταν οι πυρκαγιές στην Πελοπόννησο το 2007 που οδήγησαν στον θάνατο 84 ανθρώπων, ενώ κάηκαν πάνω από ενάμιση εκατομμύριο στρέμματα γης.
Οι δέκα πιο καταστροφικές πυρκαγιές
Η μεγαλύτερη πυρκαγιά των τελευταίων 10 ετών (και τουλάχιστον από την αρχή του αιώνα) εντοπίζεται στη Βόρεια Εύβοια, όπου κάηκαν πάνω από μισό εκατομμύριο στρέμματα. Ακολουθεί η πυρκαγιά της Αρχαίας Ολυμπίας με 150.000 στρέμματα καμένης γης και η πυρκαγιά της Ανατολικής Μάνης με 101.001 στρέμματα καμένης γης. Στην τέταρτη θέση βρίσκεται η πυρκαγιά στα Δερβενοχώρια, ενώ στην πέμπτη η πυρκαγιά στα Βίλια το 2021 που ξεκίνησε στα μέσα Αυγούστου και έκαψε ένα μεγάλο μέρος του όρους Πατέρας. Μέρος της καμένης γης που άφησε πίσω της αυτή η πυρκαγιά, ξανακάηκε τώρα στην πυρκαγιά των Δερβενοχωρίων, δηλαδή δύο χρόνια αργότερα.
Σειρά έχει η πυρκαγιά στις βόρειες περιοχές της Αθήνας -γνωστή ως πυρκαγιά στη Βαρυμπόμπη-, η οποία έκαψε μεγάλο μέρος της Βόρειας Αττικής, καθώς και των περιοχών των πρώην βασιλικών κτημάτων του Τατοΐου.
Στην έβδομη θέση είναι η πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη, μία από τις μεγαλύτερες δασικές πυρκαγιές που έχουν σημειωθεί στην Ελλάδα όπου πάνω από 70 χιλιάδες στρέμματα έγιναν στάχτη. Ακολουθεί η φωτιά που ξέσπασε στην Κινέτα το 2018 και εξαπλώθηκε γρήγορα εξαιτίας των ισχυρών ανέμων. Τότε κάηκε η νότια μεριά των Γερανείων, ενώ η βόρεια πλευρά κάηκε τρία χρόνια αργότερα.
Τελευταία μεγάλη πυρκαγιά της δεκαετίας είναι η πυρκαγιά στη Χίο το 2016, όπου πάνω από πενήντα χιλιάδες στρέμματα έγιναν στάχτη με αποτέλεσμα την καταστροφή μεγάλου μέρους του νησιού.
Η τραγωδία στο Μάτι το 2018 παραμένει μία ξεχωριστή κατηγορία, καθώς παρότι η πυρκαγιά έκαψε μία συγκριτικά μικρή έκταση, η καταστροφική φωτιά που ξεκίνησε από την Πεντέλη και κινήθηκε ανατολικά με μεγάλη ταχύτητα οδήγησε στον θάνατο 103 ανθρώπων.
Εύβοια: Η φωτιά της δεκαετίας
Η φωτιά στην Εύβοια όχι μόνο είναι η μεγαλύτερη φωτιά σε καμένη έκταση, αλλά ήταν η φωτιά με τις μεγαλύτερες κοινωνικές επιπτώσεις μέχρι στιγμής. Το ειρωνικό είναι πως όταν εξαπλώθηκε η φωτιά στην Εύβοια, οι άνεμοι δεν ήταν τόσο ισχυροί, όπως για παράδειγμα ήταν στο Μάτι.
Η φωτιά στην Εύβοια όχι μόνο είναι η μεγαλύτερη όσον αφορά την καμένη έκταση, αλλά ήταν η πυρκαγιά με τις μεγαλύτερες κοινωνικές επιπτώσεις μέχρι στιγμής
«Ο λόγος που η φωτιά στην Εύβοια έφτασε από τη μία πλευρά στην άλλη καίγοντας στο πέρασμά της 518.810 στρέμματα ήταν ακραίες συνθήκες ξηρασίας στην περιοχή. Είχε ξεραθεί τόσο πολύ η καύσιμη ύλη στο έδαφος και για τον λόγο ήταν αδύνατον η φωτιά να περιοριστεί από τους πυροσβέστες. Εκτός αυτού, η προσέγγιση στην περιοχή όπου ξέσπασε η φωτιά ήταν δύσκολη εξαιτίας της θέσης της φωτιάς, ενώ οι κακοί δρόμοι δεν προσφέρθηκαν για τη δημιουργία γραμμών άμυνας από τη φωτιά», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Παλαιολόγου επισημαίνοντας πως πρέπει να αναγνωριστεί πως σε ορισμένα σημεία πέτυχε η καταστολή της φωτιάς, αλλά δυστυχώς οι απώλειες πρασίνου και περιουσιών ήταν τεράστιες.
Μάτι: Μια εθνική τραγωδία
Από την άλλη πλευρά, στην τραγωδία στο Μάτι έγινε το αντίθετο, καθώς οι ριπές του ανέμου ήταν πολύ έντονες, ενώ εκείνες τις ημέρες βρισκόταν σε εξέλιξη ένα σπάνιο φαινόμενο ισχυρών δυτικών ανέμων.
«Στην Αττική είμαστε συνηθισμένοι με βοριάδες, οπότε οι δυτικοί άνεμοι όχι μόνο είναι σπάνιοι, αλλά βρήκαν και απροετοίμαστους τους πυροσβέστες», αναφέρει ο κ. Παλαιολόγου.
Εκτός από τους ανέμους, υπήρξε όμως κι ένας συνδυασμός πολλών ατυχών παραγόντων. «Αρχικά όλες οι πυροσβεστικές δυνάμεις βρισκόντουσαν στα Μέγαρα, προσπαθώντας να σβήσουν εκεί τη φωτιά, με αποτέλεσμα να μην δοθεί η δέουσα προσοχή στη φωτιά στο Μάτι. Επίσης, το Μάτι όπως το γνωρίζουμε σήμερα έχει αλλάξει δραματικά από την δεκαετία του 1950. Τότε ήταν μία αγροτική περιοχή, ωστόσο μετά αναδασώθηκε, με αποτέλεσμα οι κάτοικοι και οι αρμόδιοι να φυτέψουν παντού πεύκα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να υπάρχει συσσώρευση καύσιμης ύλης από το 1960 στην περιοχή και για τον λόγο αυτό η πυρκαγιά πέρασε από την μία κόμη δένδρων στην άλλη, προκαλώντας μία πρωτόγνωρη ανθρώπινη τραγωδία μέσα σε μόλις 1, 5 ώρα», εξηγεί ο καθηγητής.
Ανάγκη για ένα νέο σχέδιο
Οι ειδικοί επιμένουν πως επιβάλλεται να τεθεί σε ισχύ ένα νέο πλαίσιο για τη διαχείριση των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου, τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και καταστολής, το οποίο θα πρέπει να ελέγχεται σε μεγαλύτερο βαθμό από έναν ενιαίο φορέα, προκειμένου να υπάρχει αποτελεσματικότητα στη διαχείριση της δασοπροστασίας.
Την ίδια ώρα, ενόψει και των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στα δασικά οικοσυστήματα, ενισχύονται οι φωνές για αναθεώρηση της δομής του μοντέλου δασοπροστασίας, τονίζοντας πως η ενεργοποίηση του ευρωπαϊκού αριθμού 112, ήταν ένα σημαντικό εργαλείο μετά την τραγωδία στο Μάτι, αλλά καθόλου αρκετό και φυσικά καθόλου χρήσιμο σε επίπεδο πρόληψης των πυρκαγιών.
Η ενεργοποίηση του 112, μετά την τραγωδία στο Μάτι, είναι ένα σημαντικό εργαλείο, αλλά καθόλου αρκετό και φυσικά καθόλου χρήσιμο σε επίπεδο πρόληψης των πυρκαγιών
«Δυστυχώς, κάθε χρόνο βλέπουμε πως η ιστορία επαναλαμβάνεται. Πυρκαγιές καίνε τη φύση σε περιοχές που είναι μία ανάσα δίπλα από την Αθήνα. Ο κίνδυνος να υπάρξει ξανά μία πυρκαγιά μεγάλης κλίμακας κοντά στην πρωτεύουσα είναι ορατός, ενώ από την άλλη κρίσιμοι δήμοι στην καρδιά της αντιπυρικής περίοδου φαίνεται πως είναι απροετοίμαστοι. Δυστυχώς, ούτε η σύσταση ενός νέου υπουργείου, ούτε η ενεργοποίηση ενός αριθμού είναι αρκετά για να σταματήσουν τόσο μεγάλες πυρκαγιές. Χρειάζονται παρεμβάσεις μέσα στα δάση και άμεση αλλαγή της στρατηγικής και του σχεδιασμού πρόληψης και καταστολής των πυρκαγιών», καταλήγει ο κ. Παλαιολόγου.
