Το βράδυ άλλης μίας πυρκαγιάς έπιασα τον εαυτό μου να νιώθει όπως όταν χάνεται κάποιος ή κάτι. Χαμηλή ενέργεια, αίσθημα ματαιότητας, κόπωση (κυρίως ψυχική) και θλίψη, για κάτι εντελώς απροσδιοόριστο. Ενώ όλα μού πήγαιναν καλά, φαινομενικά. Μαζί ήρθε κι η ενοχή, του στυλ όλα τα ‘χουμε, άλλοι χάνουν τα σπίτια τους.
Είναι δυνατόν να έχω θλίψη για τα δέντρα και τα χορτάρια, αναρωτήθηκα; Δεν μπορούσα να προσδιορίσω τα συναισθήματά μου, να τούς δώσω ένα όνομα και να πάω παρακάτω. Τα απέδωσα σε άλλες αιτίες (ζέστη, νύχτα) και την άλλη μέρα πιάστηκα από την είδηση του θανάτου ζώων, για να διοχετεύσω εκεί όσα ένιωθα. Πένθος προφανώς. Για τι πράγμα, όμως;
Γίνεται να πενθείς την απώλεια δασών και οικοσυστημάτων; Στην ιστοσελίδα της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχολογίας λέει πως ναι, ενώ στις ιστοσελίδες διαφόρων πανεπιστημίων δίνουν και συμβουλές γι’ αυτό το πένθος. Αν κοιτάξει κανείς τα πρόσωπα των ανθρώπων μπροστά απ’ τα δάση που καίγονται, τα χέρια, τα σώματά τους, τα μάτια, δεν χωρεί αμφιβολία. Οι εκφράσεις και οι χειρονομίες τους είναι αυτές του θρήνου. Σαν να βρίσκονται σε νεκρώσιμη τελετή χωρίς νεκρό.
Να ξεπεράσουν το χαμό
Μάλιστα παίζει ρόλο αυτή η απουσία τελετουργικού. Στον δυτικό κόσμο διαθέτουμε τελετουργίες για την απώλεια ανθρώπων. Οι τελετουργίες αυτές βοηθούν την κοινότητα και τους επιζώντες να ξεπεράσουν το χαμό. Οι άνθρωποι θάβουν τα ζώα τους. Κάνουν μικρά νεκροταφεία στις αυλές τους. Τι γίνεται, όμως, με τα δάση;
Είναι ένα πένθος χωρίς τελετή και χωρίς τέλος. Δεν υπάρχει όριο, δεν διαθέτουμε ως κοινωνίες τελετές μνήμης, θρήνου και περισυλλογής για τα δέντρα και τα βουνά μας-τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο. Και υποθέτω δεν έχουν όλοι το προνόμιο να μιλήσουν κάπου για την απώλεια του δάσους των παιδικών τους χρόνων ή για το καμμένο παιδικό τους δωμάτιο.
Μπορεί να περιβάλλονται από αρνητές. Ή από ανθρώπους που θα τούς πουν πως υπάρχουν και χειρότερα πράγματα στη ζωή, για να τσακίσουν τα συναισθήματά τους και τη προσπάθειά τους να τα μοιραστούν.
Κι όμως, μάλλον είναι καιρός να κανονικοποιηθεί το να έχεις συναισθήματα για το περιβάλλον (climate emotions).Το να νιώθεις πως κάτι χάνεται, ένα υγρό δάσος που κάποτε θα πήγαινες, ένας τόπος διακοπών που τώρα βρωμάει, μια λίμνη, ο λόφος που έμαθες ποδήλατο ή κάτι μακρινό, μια κουλτούρα Ιθαγενών που απειλείται, ένας ολόκληρος ωκεανός ή απλώς η αίσθηση ότι ο κόσμος δεν σού επιτίθεται (αίσθηση που έχει κλονιστεί αρκετά από το ‘20 και μετά).
Μπορεί να πρέπει να θρηνήσουμε τη χαμένη ξεγνοιασιά μιας βόλτας στον δροσερό αέρα ή τη χαμένη ηρεμία μας, λόγω άλλης μίας κρίσης και της σχετικής πληροφόρησης που την ακολουθεί. Διάφορα συναισθήματα μπορεί να νιώθει κανείς και όλα έχουν αξία.
Θρηνούμε με διαφορετικό τρόπο και διαφορετικά πράγματα. Μερικοί έχουν τραύματα από την άμεση επαφή με τη φυσική καταστροφή, τη φωτιά, την απώλεια μιας ολόκληρης κουλτούρας ή ενός οικοσυστήματος, άλλοι άγχος, γιατί προστίθεται ακόμη ένα πράγμα στην ήδη μακροσκελή λίστα με τα πράγματα που αδυνατούν να ελέγξουν. Στο Βορρά θρηνούν τους χαμένους χειμώνες τους, σύμφωνα με σχετικό άρθρο του BBC (Climate Grief, How we Mourn a Changing Planet). Πράγματα που είχαν συνηθίσει να κάνουν με πάγο και χιόνι τώρα γίνονται κάτω από έναν απειλητικό ήλιο.
Στο Νότο θρηνούμε τα καλοκαίρια έξω. Θυμάστε που τρώγαμε συχνότερα μεσημεριανό σε αυλές χωρίς ανεμιστήρες; Που δροσιζόμασταν από τον αέρα και το καρπούζι; Που αρκούσε η σκιά από κάποιον πλάτανο, για να ξαποστάσεις και που πεζοπορούσαμε με τις ώρες στα νησιά με κάποια άγνοια κινδύνου; Διάφορα τέτοια τώρα ηχούν μακρινά. Στο σώμα μας καταγράφεται η καταστροφή, βγαίνεις έξω και καταλαβαίνεις, αυτό δεν μπορεί να είναι κανονικό.
Υποθέτω ότι οι μεγαλύτεροι άνθρωποι που θυμούνται τη διαδοχή των εποχών και τη ζωηρή σχέση με τα φυτά και τα ζώα, έχουν κι άλλους λόγους να θρηνούν. Τώρα, φθινόπωρο και άνοιξη τα προσπερνούμε, από την άνοιξη μένουν μόνο οι αλλεργίες κι απ’ το φθινόπωρο ελάχιστες μέρες βροχής. Προφανώς μπορεί να θρηνεί κανείς για όλ’ αυτά.
Ισως τα σχέδια για την όποια διαχείριση των φυσικών καταστροφών να πρέπει να συμπεριλάβουν και τη διαχείριση του άγχους για την οικολογική καταστροφή
Μετά το πένθος υποτίθεται πως πρέπει να μάθεις να κάνεις πάλι πράγματα, μέσα στη νέα συνθήκη, να σηκώσεις κεφάλι και να αναλάβεις δράση, να μην αρκείσαι σε φιλικά χτυπήματα στην πλάτη, στη λασπερή παραίτηση, να μην σέρνεσαι από ‘δω κι από’ κει. Η αποδοχή και η συνέχιση της ζωής είναι ο στόχος και τόσο η συγγραφέας Gaia Vince (Nomad Century: How To Survive the Climate Upheaval) σε πρόσφατη παρέμβασή της στον Guardian, όπου θρηνεί την προηγούμενη γεωλογική περίοδο και το πέρασμα στην ανθρωπόκαινο, όσο και ο ιστότοπος διερεύνησης της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής στην ανθρώπινη συμπεριφορά Climate and Mind, φαίνεται να θεωρούν το πέρασμα των σταδίων του πένθους αναγκαία συνθήκη για την ανάληψη δράσης.
Γι αυτό ίσως τα σχέδια για την όποια διαχείριση των φυσικών καταστροφών και της κλιματικής κρίσης να πρέπει να συμπεριλάβουν και τη διαχείριση του άγχους για την οικολογική καταστροφή (eco-anxiety), τη θλίψη για μια απροσδιόριστη απώλεια και τελικά το πένθος για το περιβάλλον.
