Εικονογράφηση: Michael Kirki
Ακούστε το άρθρο
«Από μικρή ηλικία, μπλεκόμουν σε καβγάδες». Ο Χρήστος* έχει «δώσει» και έχει «φάει» πολύ ξύλο, έχει μπλεχτεί σε ληστείες, ναρκωτικά και οπαδικά. Είχε μόνο δύο φραγμούς: δεν έδερνε μικρότερους και κορίτσια. Σήμερα, στα 17 του χρόνια, και έχοντας περάσει από αστυνομικά τμήματα και δικαστήρια, προσπαθεί να τα αφήσει όλα πίσω του και να κάνει μια νέα αρχή.
Μίλησε στην «Κ» για τη δική του ιστορία, αλλά και για τη βία και τα κυκλώματα παραβατικότητας που υπάρχουν στα γυμνάσια και τα λύκεια.
Φόβος, αδρεναλίνη, θυμός
Παιδί μιας καθ’ όλα κανονικής και χαρούμενης οικογένειας στη Θεσσαλονίκη, παραδέχεται πως το μόνο πρόβλημά τους ήταν τα οικονομικά και πως ίσως αυτό έπαιξε τον ρόλο του στο πώς εξελίχθηκε η δική του εφηβεία. Οπως περιγράφει, έμενε σε μια γειτονιά με παράδοση στην οπαδική βία, και εύκολα μπορούσε να γίνει στόχος των μεγαλύτερων. Δεν θα ανεχόταν κανέναν όμως, μου λέει, να τον τραμπουκίσει, να πειράξει τον ίδιο ή κάποιον από την παρέα του. Στα περισσότερα σχολεία, περιγράφει, υπάρχουν αρκετές συμμορίες, στις οποίες οι μεγαλύτεροι, οι «νταήδες», αυτοί που θα μείνουν στην τάξη ή θα καπνίσουν, θέλουν να «δαρθούν» για να δειχθούν και να εντυπωσιάσουν τους φίλους τους και τις παρέες τους, για να αποδείξουν ότι είναι και αυτοί σημαντικοί.
Οι μεγάλοι μάς υποτιμούσαν, κολλούσαν πάνω μας τα κεφάλια τους, κάποιους τους βαρούσαν. […] Οταν από μικρή ηλικία δέχεσαι κάτι τέτοιο, όσο μεγαλώνεις αρχίζεις και ξεσπάς.
«Κανένας όμως δεν αναμετριέται με κάποιον στα κυβικά του, μόνο με μικρότερους. Οι μεγάλοι μάς υποτιμούσαν, κολλούσαν πάνω μας τα κεφάλια τους, κάποιους τους βαρούσαν. Εγώ δεν φοβόμουν. Ξεσπούσα. Δεν δεχόμουν εντολές από κανέναν». Οταν κάποιος του την έπεφτε, δεν μπορούσε να συγκρατήσει τα νεύρα του. Μετά από μια σύντομη λογομαχία, θα ξεκινούσε καβγάς. Ενας προς έναν ή πολλοί εναντίον πολλών. Εχει ματώσει πρόσωπα, ενώ του έχουν χτυπήσει το πόδι τόσο πολύ που κούτσαινε για μέρες. Ο καβγάς δεν έμενε στα χέρια. Εβγαιναν και μαχαίρια. Φόβος, αδρεναλίνη, θυμός. Ολα τα συναισθήματα στο ζενίθ. Γίνεσαι θύμα και μετά θύτης, παραδέχεται ο Χρήστος. «Οταν από μικρή ηλικία δέχεσαι κάτι τέτοιο, όσο μεγαλώνεις αρχίζεις και ξεσπάς».
Η θέση στην ιεραρχία της συμμορίας, τα χρήματα, τα ναρκωτικά και τα οπαδικά ήταν οι βασικοί λόγοι που θα ξεκινούσε ένας σκληρός καβγάς
Από τους καβγάδες με «νταήδες», γρήγορα μπλέχτηκε σε πιο σοβαρά αδικήματα. «Με είχαν προσεγγίσει πολλά άτομα, μεγαλύτερα σε ηλικία. Ηθελαν να με μπλέξουν σε ντράβαλα με ναρκωτικά, με οπαδικά. Και το κατάφεραν. Το πρώτο μου δικαστήριο ήταν ληστεία». Στα 13-14 του χρόνια, ως μέλος μιας μεγάλης παρέας, προσέγγιζε κόσμο στα στενά και με την απειλή μαχαιριού τούς λήστευε. Αυτό που περιγράφει ο 17χρονος και οι λέξεις που χρησιμοποιεί ταιριάζουν περισσότερο σε λειτουργία μαφίας παρά σε σχολική ζωή. «Η θέση στην ιεραρχία της συμμορίας, τα χρήματα, τα ναρκωτικά και τα οπαδικά ήταν οι βασικοί λόγοι που θα ξεκινούσε ένας σκληρός καβγάς», λέει.
«Το ξύλο και τα λεφτά, αυτά τα δύο είναι. Κάποιος μπορεί να χρωστάει λεφτά από τη διακίνηση ναρκωτικών. Η διακίνηση ξεκινάει από την ηλικία των 13-14 ετών και φτάνει και μέχρι τα 17-18. Δεν είναι μόνο το χασίς. Ειδικά στις μικρές ηλικίες, “παίζει” και κοκαΐνη. Νομίζουν ότι είναι μαγκιά». Οταν είσαι μπλεγμένος σε αυτά, παραδέχεται, ο καβγάς δεν σταματάει ποτέ στα όρια της σχολικής αυλής. «Δεν μπορείς να κυκλοφορήσεις σε ορισμένες περιοχές της πόλης σου. Πολύς κόσμος σε γνωρίζει, σε μαθαίνει, γίνονται πεσίματα από συνομίληκους και μεγαλύτερους. Οταν μπαίνεις σε «συμμορίες», μου εξηγεί, κάποιος θα σε «προδώσει», θα σε «ρουφιανέψει». «Τα πρόσωπα δίνονται μέσω Instagram. Οι “μικροί” δεν είμαστε πολλοί σε μια πόλη. Με 2-3 τηλεφωνήματα, τα έχει μάθει κάποιος όλα για εσένα. Είναι τραγικό να φοβάσαι να κυκλοφορήσεις ελεύθερος».
Τα πρόσωπα δίνονται μέσω Instagram. Οι «μικροί» δεν είμαστε πολλοί σε μια πόλη. Με 2-3 τηλεφωνήματα, τα έχει μάθει κάποιος όλα για εσένα. Είναι τραγικό να φοβάσαι να κυκλοφορήσεις ελεύθερος
Μέχρι σήμερα δυσκολεύεται ακριβώς να εξηγήσει τι τον οδήγησε να φτάσει μέχρι εκεί. Αδρεναλίνη, μαγκιά, ανωριμότητα είναι οι βασικές λέξεις που χρησιμοποιεί όσο μιλάμε και τον ρωτάω γιατί επέλεξε τον δρόμο αυτόν. Δεν το συνειδητοποίησε, μου απάντησε. Η ανωριμότητα της ηλικίας, η καραντίνα, τα ναρκωτικά που σου «καίνε» το μυαλό και τα πρότυπα. «Τα τραγούδια που ακούμε είναι η τραπ και η ραπ που μιλάνε για συμμορίες, ναρκωτικά, ληστείες, μαχαίρια και ξυλίκια. Μας επηρεάζουν. Είναι μια μικρή πλύση εγκεφάλου. Πιστεύαμε ότι αυτή είναι η ζωή. Πιστεύαμε ότι είναι μαγκιά». Προς μίμηση όλων αυτών, κάποιοι παρήγαγαν το δικό τους περιεχόμενο. «Κάποιοι θα έκαναν καβγά μόνο και μόνο για να τραβήξουν βίντεο και να το ανεβάσουν στο TikTok». Ο ίδιος δεν το έκανε ποτέ.
Ο Χρήστος σήμερα δηλώνει μετανιωμένος για όλα. Το «κλικ» για την αλλαγή έγινε όταν οι φάκελοι στην Αστυνομία έγιναν τρεις, ανάμεσά τους κατηγορία για ένοπλη ληστεία και ναρκωτικά. Το παραμύθι της τραπ μαγκιάς συναντήθηκε με την πραγματικότητα της Αστυνομίας και των δικαστηρίων. «Πιστεύαμε σε μια άλλη ζωή, μέχρι που προσγειωθήκαμε ανώμαλα».
Τα τραγούδια που ακούμε είναι η τραπ και η ραπ, που μιλάνε για συμμορίες, ναρκωτικά, ληστείες, μαχαίρια και ξυλίκια. Μας επηρεάζουν. Είναι μια μικρή πλύση εγκεφάλου. Πιστεύαμε ότι αυτή είναι η ζωή. Πιστεύαμε ότι είναι μαγκιά.
Οπως αναφέρει, οι συνεδρίες με επιμελητές και ψυχολόγους τον βοήθησαν πολύ, προσφέροντάς του κάτι που δεν μπόρεσε να βρει στο οικογενειακό ή το σχολικό περιβάλλον. «Οι νέοι έχουν ανάγκη να μιλήσουν χωρίς να κριθούν. Τα έχω σταματήσει όλα και ξεκίνησα να λέω αυτό που νιώθω». Τώρα, λέει, σκέφτεται καθαρά και ξέρει ότι το ξύλο δεν είναι η λύση. «Εχω μετανιώσει πολλές φορές που σήκωσα χέρι». Οι αντιδράσεις της οικογένειάς του, που στην αρχή δεν μπορούσε να πιστέψει τι έχει κάνει το αγόρι της και έπειτα, όταν το συνειδητοποίησε πληγώθηκε βαθιά, επίσης τον επηρέασαν.
Δεν παίζει ρόλο η ηλικία, η καταγωγή, η εθνικότητα. Είναι παντού. Σε ΕΠΑΛ, σε Γενικά Λύκεια, παντού.
Ο ίδιος είναι από τους λίγους της παρέας του που κατάφεραν να ξεκόψουν. Οι άλλοι δεν πείθονται. «Σε αυτή την ηλικία είμαστε εύκολα χειραγωγήσιμοι. Με τα λόγια μπορούν να μας κάνουν ό,τι θέλουν». Νιώθει τυχερός σήμερα που ξέφυγε από μια γάγγραινα που όπως λέει συμβαίνει παντού. «Δεν παίζει ρόλο η ηλικία, η καταγωγή, η εθνικότητα. Είναι παντού. Σε ΕΠΑΛ, σε Γενικά Λύκεια, παντού».
Ο Χρήστος συνεχίζει το σχολείο. Σήμερα προσπαθεί να βελτιώσει τις επιδόσεις στα μαθήματά του και ονειρεύεται να ασχοληθεί με το μάρκετινγκ.
Επαναλαμβανόμενα μοτίβα
Η Ελενα Συρμαλή, εγκληματολόγος, αναγνωρίζει αρκετά από αυτά που περιγράφει ο *Χρήστος ως επαναλαμβανόμενα μοτίβα.
Οπως είπε στην «Κ», η βία μεταξύ ανηλίκων έχει αυξηθεί σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και παράλληλα έχει γίνει πιο έντονη, καθώς πλέον δε μιλάμε για καβγάδες και μικροκλοπές, αλλά φτάσαμε σε ληστείες και βιασμούς.
Αν δεν αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα αυτά στο σχολείο, θα εκφραστούν εκτός με ακόμα πιο έντονο τρόπο, όπως με ληστείες και σωματική κακοποίηση.
Υπάρχει, όπως σημείωσε, σύνδεση μεταξύ ενδοσχολικής βίας και παραβατικότητας ανηλίκων εκτός σχολείου. «Αν δεν αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα αυτά στο σχολείο, θα εκφραστούν εκτός με ακόμα πιο έντονο τρόπο, όπως με ληστείες και σωματική κακοποίηση. Και μάλιστα εκεί που δεν υπάρχει το πλαίσιο του σχολείου, η βία μεταφέρεται με πολύ επικίνδυνο τρόπο».
Η εγκληματολόγος αναφέρθηκε και στο κομμάτι της επίδειξης και της μαγκιάς λέγοντας χαρακτηριστικά ότι το μπούλινγκ που ασκούν πλέον οι ανήλικοι συνοδεύεται με αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Ο έφηβος θέλει να δείξει ότι είναι σημαντικός. Επιβάλλεται στους συνομιλήκους του κοινοποιώντας την πράξη βίας».
Στοιχεία που μπορεί να υποψιάσουν τους γονείς
Σύμφωνα με την ίδια, κοινά στοιχεία που εκδηλώνονται σε τέτοιες συμπεριφορές και μπορεί να υποψιάσουν τους γονείς είναι όταν ο έφηβος παύει να είναι λειτουργικός στο σχολείο, δηλαδή κάνει πολλές απουσίες ή δεν συμμετέχει σε δραστηριότητες του σχολείου. Μία ακόμα ένδειξη είναι η απότομη διαφοροποίηση στις επιδόσεις του παιδιού.
«Δεν θα στραφούν σε ενήλικα»
Θεαματική αύξηση των περιστατικών βίας μεταξύ ανηλίκων φανερώνουν τα στοιχεία των υποθέσεων που έχουν απασχολήσει τη Δικαιοσύνη και έχουν φτάσει στην Υπηρεσία των Επιμελητών Ανηλίκων στη Θεσσαλονίκη. Τα στατιστικά συγκέντρωσε η Γεωργία Ευσταθιάδου, επιμελήτρια ανηλίκων στην πόλη και υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Κοινωνικής Εργασίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Οι υποθέσεις που αφορούσαν τα αδικήματα της απλής και επικίνδυνης σωματικής βλάβης σε ανηλίκους ανήλθαν από 20 το 2019 σε 35 το 2021(έτος κατά το οποίο τα δικαστήρια δεν λειτούργησαν όλο τον χρόνο εξαιτίας της πανδημίας). Το 2022, οι υποθέσεις εκτινάχθηκαν, φτάνοντας τις 100, αριθμός που παρέμεινε σταθερός και το 2023. Σε κάθε υπόθεση εμπλέκεται συνήθως μια ομάδα 4-5 παιδιών. Σύμφωνα με την κ. Ευσταθιάδου, η πλειοψηφία των ανηλίκων που κατηγορούνται είναι 14 έως 17 ετών, και κυρίως αγόρια. Το τελευταίο διάστημα ωστόσο παρατηρούνται αντίστοιχες συμπεριφορές και σε μικρότερα παιδιά.
«Οι συμπλοκές έχουν να κάνουν κυρίως με προσωπικές διαφορές ανηλίκων, επειδή ειπώθηκε κάτι μεταξύ τους ή κάτι γράφτηκε στα social media. Μπορεί ακόμα να αφορά μια ερωτική αντιζηλία ή λόγια που μπορεί να έχουν ειπωθεί στο σχολείο και να αφορούν και οπαδικά ζητήματα», σημείωσε η ίδια, προσθέτοντας πως αυτό που λένε συνήθως οι ίδιοι οι ανήλικοι είναι πως αρχικά πήγαν να μιλήσουν (με την άλλη πλευρά) και έπειτα εκτροχιάστηκε η κατάσταση. Οπως υπογράμμισε η κ. Ευσταθιάδου, αυτό που παρατηρεί είναι πως σε περίπτωση διαφορών, οι ανήλικοι στρέφονται για βοήθεια στους φίλους τους ή προσπαθούν να το λύσουν μόνοι τους. Πάντως δεν θα στραφούν σε κάποιον ενήλικα.
Το στρες αλλάζει τη δομή της οικογένειας
Περισσότερες είναι και οι υποθέσεις επιθετικής συμπεριφοράς που έρχονται στα χέρια της Βασιλικής Ελευθεράκου, ψυχολόγου στο κέντρο Συμβουλευτικής και Θεραπείας Ιστημι. «Θα μπορούσαμε πλέον να μιλάμε για ένα κοινωνικό φαινόμενο», σημείωσε. Μια βασική αιτία για την αύξηση αυτή είναι σύμφωνα με την ίδια το γεγονός ότι «έχει αλλάξει πάρα πολύ η οικογενειακή δομή και λειτουργία». Επισημαίνει πως οι «γρήγοροι και οι απαιτητικοί ρυθμοί της ζωής μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα λιγότερο ποιοτικό χρόνο μεταξύ γονέα και παιδιού, χρόνος ο οποίος συνεπάγεται αλληλεπίδραση, σύνδεση και καλύτερη προαγωγή προσωπικότητας».
Την ίδια στιγμή, παρατηρεί, υπάρχει πολύ στρες μέσα στις οικογένειες οι οποίες μπορεί να δυσκολευτούν να λύσουν καθημερινά προβλήματα και οι λύσεις που θα δοθούν τελικά να έχουν σχέση με θυμό, ένταση και επιθετικότητα. «Επιμένω στην οικογένεια γιατί ο τρόπος που μαθαίνουν τα παιδιά πώς να συμπεριφέρονται είναι μέσω αυτών που παρατηρούν και μιμούνται και αυτό ξεκινάει από την αρχή της ζωής τους», σημειώνει. Με ακριβώς τον ίδιο μηχανισμό μίμησης, οι έφηβοι μπορεί να κοπιάρουν συμπεριφορές συνομηλίκων που έχουν καταφέρει κάτι που οι ίδιοι επιθυμούν, όπως την αποδοχή ή την προσοχή.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και ο πολλαπλασιασμός των διαθέσιμων πλατφορμών παίζουν επίσης ρόλο καθώς η ψυχοθεραπεύτρια υπογραμμίζει πως στο διαδίκτυο οι ανήλικοι βρίσκουν ένα πλαίσιο όπου, υπό τους όρους ανωνυμίας και με μεγάλο κοινό, μπορούν να εκφραστούν με βία, κάτι που επιβεβαιώνουν πλέον και πολλές έρευνες.
*Αυτό δεν είναι το πραγματικό όνομα του εφήβου, είναι ψευδώνυμο και χρησιμοποιείται για την προστασία της ταυτότητάς του.