Ο καταστροφικός σεισμός στην Τουρκία δημιουργεί νέα δεδομένα. Η γειτονική χώρα εισέρχεται σε μια περίοδο εσωστρέφειας και έντονων αναταράξεων σε πολιτική και οικονομία. Οσο ο Ερντογάν δεν ανοίγει τα χαρτιά του σχετικά με την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών, η αντιπολίτευση θα τον σφυροκοπά, όσο άκαιρο και αν είναι αυτό, επιχειρώντας να κάψει εν τη γενέσει της την επίκληση της φυσικής καταστροφής για την αναβολή των εκλογών. Από την άλλη, σύμφωνα με ασφαλείς εκτιμήσεις, προκειμένου να επανέλθει η κανονικότητα και δη σε βάθος χρόνου, θα απαιτηθούν τουλάχιστον 150 δισεκατομμύρια δολάρια, επειδή στο 15% του ΑΕΠ υπολογίζεται ένας πολλαπλασιαστής x 1,5-2, επειδή η καταστροφή αφορά υποδομές και δίκτυα, εντέλει τον οικονομικό – κοινωνικό ιστό. Αρα, η τουρκική ηγεσία βρίσκεται σε αναζήτηση δωρητών – πιστωτών, γιατί ακόμη και η προσφυγή σε διεθνείς μηχανισμούς (π.χ. ΔΝΤ), για την οποία είναι έτσι και αλλιώς απρόθυμη, δεν αρκεί για να καλυφθούν οι ανάγκες της.
Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα και με νωπές σχετικά τις μνήμες από το 1999, όταν η διπλωματία των σεισμών μάς οδήγησε στο Ελσίνκι και εν συνέχεια σε μια προκαταρκτική συμφωνία στα τέλη του 2003, ακούγονται προτάσεις για να αξιοποιήσουμε το μομέντουμ και να ξαναπιάσουμε άμεσα το νήμα. Καλό βέβαια είναι πρώτα να συμφωνήσουμε πού ακριβώς το αφήσαμε. Στις διερευνητικές που αναβίωσαν μετά το 2021 και διακόπηκαν το 2022, αλλά έτσι και αλλιώς διεξάγονταν για το θεαθήναι; Στις διαβουλεύσεις ανάμεσα σε στρατιωτικές επιτροπές, αφού η υποβάθμιση του ρόλου του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών και η κατάργηση του μόνιμου γενικού γραμματέα μάς στερούσε συνομιλητή σε αυτό το επίπεδο; Στη θετική ατζέντα στους τομείς οικονομίας και εμπορίου, που διεκπεραίωναν με επιτυχία οι υφυπουργοί Εξωτερικών αρμόδιοι για την οικονομική διπλωματία, αλλά ανεστάλη τον περασμένο Μάιο, με ευθύνη της Τουρκίας; Μήπως τελικά είναι φρόνιμο να ξαναπιάσουν το νήμα οι ηγέτες, δεδομένου του προσωποπαγούς χαρακτήρα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής;
Oπως και να ‘χει, στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή στο διμερές πεδίο δεν είναι η ελληνική πλευρά η επισπεύδουσα. Η αντίστοιχη τουρκική φρόντισε άλλωστε να δηλητηριάσει το κλίμα στο διάστημα που ακολούθησε την ομιλία του Ελληνα πρωθυπουργού στο Κογκρέσο, με συνεχείς επιθέσεις, απειλητικές δηλώσεις, ενώ αμφισβητεί πλέον συστηματικά την κυριαρχία ελληνικών νησιών, συνδέοντάς την με την αποστρατιωτικοποίησή τους. Είχαν προηγηθεί η υπογραφή συμφωνίας οριοθέτησης ΑΟΖ με την κυβέρνηση της Τρίπολης, η υιοθέτηση του θεωρήματος της «Γαλάζιας Πατρίδας» ως επίσημης πολιτικής και η διεξαγωγή σεισμικών ερευνών σε ανοριοθέτητη περιοχή νοτίως του Καστελλορίζου.
Τώρα λοιπόν πρέπει η Aγκυρα να είναι αυτή που θα δείξει επί του πρακτέου πώς εννοεί την αναθέρμανση των σχέσεων. Οφείλει κοντολογίς να καταθέσει διαπιστευτήρια που θα πιστοποιούν την όποια στροφή πρόκειται να συντελεστεί. Η ατμόσφαιρα παρέμενε ηλεκτρισμένη για σχεδόν έξι μήνες, οι παραβιάσεις του εναέριου χώρου μας κατέγραφαν το ένα ρεκόρ μετά το άλλο και οι επικίνδυνες υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά είχαν πολλαπλασιαστεί. Αρκούν συνεπώς δηλώσεις συμπάθειας ή εκδήλωση διάθεσης επαναπροσέγγισης με συναισθηματική προέκταση λόγω σεισμού αν δεν συνοδεύονται από συγκεκριμένες ενέργειες ή καλύτερα από εγκράτεια;
Τώρα πρέπει η Aγκυρα να δείξει επί του πρακτέου πώς εννοεί την αναθέρμανση των σχέσεων. Οφείλει να καταθέσει διαπιστευτήρια που θα πιστοποιούν την όποια στροφή πρόκειται να συντελεστεί.
Η Αθήνα, ωστόσο, δεν μπορεί να περιμένει να δει πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις Δύσης – Τουρκίας, ακριβώς επειδή από αυτές θα εξαρτηθεί και η πορεία των ελληνοτουρκικών. Πρέπει να κινηθούμε προδραστικά ώστε να συνδιαμορφώσουμε το νέο περιβάλλον που θα διέπει τη σχέση Δύσης – Τουρκίας. Να διαγνώσουμε τις ανάγκες της τελευταίας, που ασφαλώς έχουν τροποποιηθεί δραματικά μετά τον καταστροφικό σεισμό, και να τις συνδέσουμε με κανόνες. Η προσέγγισή της με τη Δύση μοιάζει αυτή τη στιγμή μονόδρομος για έναν ηγέτη που επενδύει πολιτικά στην αντιπαράθεση μαζί της, αλλά οφείλει να αποδεχθεί ότι η επαναφορά της τουρκικής οικονομίας (που αντιμετώπιζε προβλήματα πριν από τους σεισμούς λόγω του υψηλού πληθωρισμού, της διατήρησης της ισοτιμίας της λίρας και των χαμηλών επιτοκίων) σε μια στοιχειώδη κανονικότητα διέρχεται μέσα από την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης με τη Δύση.
Η Ελλάδα δύναται να αξιοποιήσει τη θεσμική ομπρέλα της Ε.Ε. για την υποστήριξη της Τουρκίας, να εξετάσει την επαναφορά εμβληματικών πολιτικών, όπως της Τελωνειακής Ενωσης, προκειμένου να τεθεί ένα καινούργιο πλαίσιο διαπραγμάτευσης, στον βαθμό που οι προτεραιότητες της Αγκυρας επαναπροσδιορίζονται. Ως προς τις ΗΠΑ, η επιβολή όρων για μια μακροπρόθεσμη βοήθεια για την ανοικοδόμηση της Τουρκίας πρέπει να συμπεριλάβει και τις ελληνικές θέσεις. Ούτως ή άλλως, μετά τις εκλογές σε Ελλάδα και Τουρκία, αναμέναμε πρωτοβουλία με άξονα την ενέργεια ώστε η Ανατολική Μεσόγειος να απελευθερώσει τους φυσικούς της πόρους, συνδράμοντας στην ασφάλεια ενεργειακής τροφοδοσίας της Ε.Ε. (και εδώ η Ελλάδα έχει ρόλο και λόγο). Αλλά παράλληλα είναι χρήσιμο η Αθήνα να θέσει επί τάπητος έναν οδικό χάρτη που θα αποτυπώνει λεπτομερώς τα βήματα, αρχικά για την αποκλιμάκωση, εν συνεχεία για την εδραίωσή της (και με συνεργασίες σε θέματα χαμηλής πολιτικής), για τη σταδιακή εμπέδωση ενός κλίματος σχετικής εμπιστοσύνης, πριν από το καθοριστικό βήμα προς την έναρξη ενός διαλόγου με περιεχόμενο, συγκεκριμένο πλαίσιο με βάση το διεθνές δίκαιο και δεσμευτικό χρονοδιάγραμμα διευθέτησης ή/και προσφυγής στη Χάγη. Η νέα σκληρή για την Τουρκία πραγματικότητα καθιστά υποχρεωτική την προσαρμογή της, με την Ελλάδα να αναμένει απτές αποδείξεις ως προϋπόθεση επανεκκίνησης.
Ο κ. Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων, καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος και αναλυτής διεθνών θεμάτων του ΑΝΤ1.