Το 1971 η Εϊλίν Σμιθ έμεινε έγκυος. Ηταν 21. Ζούσε σε ένα στούντιο, χωρίς χρήματα και με έναν κακό σύντροφο. Κάποια στιγμή στη ζωή της ήξερε πως θα ήθελε παιδιά, αλλά δεν ήταν αυτή η στιγμή. Το μόνο που ήθελε τότε ήταν να κάνει έκτρωση. Ομως στο Σικάγο, όπου ζούσε, οι εκτρώσεις ήταν παράνομες. Η λύση δόθηκε μέσω μιας εναλλακτικής εφημερίδας της εποχής, στην οποία υπήρχε μια διαφήμιση που έλεγε το εξής: «Εγκυος. Δεν θέλεις να είσαι; Τηλεφώνησε στην Τζέιν». Κι έτσι η Εϊλίν ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την κολεκτίβα «Τζέιν», μια κοινότητα γυναικών που θα της άλλαζε τη ζωή, μια κοινότητα που μεταξύ 1969 και 1973 –όταν η απόφαση στη δικαστική υπόθεση Roe vs. Wade καθιέρωσε ως συνταγματικό δικαίωμα την άμβλωση το 1973– έκανε παράνομες εκτρώσεις σε περίπου 11.000 γυναίκες στο Σικάγο.
Toν Ιούνιο, το αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο HBO κυκλοφόρησε αποκλειστικά το ντοκιμαντέρ «The Janes», το οποίο σκηνοθέτησαν η υποψήφια για Οσκαρ Τία Λέσιν και η υποψήφια για ΕΜΜΥ Εμα Πάιλντς και αφορά τη δράση των γυναικών της κολεκτίβας. Το ντοκιμαντέρ θα προβληθεί για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Σάββατο, στο πλαίσιο του φεστιβάλ WOW που λαμβάνει χώρα στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος στις 1-3 Απριλίου. Μετά την προβολή της ταινίας, δύο από τις «Τζέινς», η Εϊλίν Σμιθ και η Νταϊάν Στίβενς, θα μιλήσουν μπροστά σε ζωντανό κοινό. Λίγες μέρες πριν από την έναρξη του φεστιβάλ, η «Κ» τις συνάντησε στην Αθήνα.
Ολες ήταν η «Τζέιν»
Οταν η Νταϊάν Στίβενς μετακόμισε στο Σικάγο το 1969, ήταν 19 χρόνων. Λίγους μήνες πριν, είχε κάνει έκτρωση. Στην Καλιφόρνια, όπου ζούσε τότε, ήταν νόμιμη, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, η θεραπευτική άμβλωση, την οποία έπρεπε να εγκρίνουν αρχικά ένας γιατρός και δύο ψυχίατροι, οι οποίοι παρουσίαζαν μετά την υπόθεση της αιτούσας σε ένα συμβούλιο που έδινε την τελική έγκριση. Οταν η Νταϊάν μετακόμισε στο Σικάγο, ήθελε να κάνει κάτι χρήσιμο, να βοηθήσει με κάποιο τρόπο τον κόσμο. «Σκέφτηκα ότι ξέρω πώς είναι να χρειάζεσαι να κάνεις έκτρωση», λέει σήμερα στην «Κ». Οταν γνώρισε γυναίκες της κολεκτίβας, βρήκε αυτό που έψαχνε.
Ολα ξεκίνησαν όταν μια πολιτικά δραστήρια γυναίκα άρχισε να βοηθά άλλες φέρνοντάς τες σε επαφή με ένα δίκτυο ειδικών που πραγματοποιούσαν παράνομες εκτρώσεις. Την καλούσαν σε ειδική τηλεφωνική γραμμή και ζητούσαν την «Τζέιν», το ψευδώνυμο που πήρε, κι έπειτα εκείνη τις συμβούλευε, τους εξηγούσε τη διαδικασία και αν συνέχιζαν να το θέλουν, τις έφερνε σε επαφή με όποιον έκανε την έκτρωση. Η ζήτηση για τις υπηρεσίες της «Τζέιν» αυξήθηκε ραγδαία και έτσι άρχισαν να τη βοηθούν και άλλες γυναίκες. Οργανώθηκαν. Ολες απαντούσαν στο τηλέφωνο ως «Τζέιν». Εβγαλαν φυλλάδια που εξηγούσαν τα πάντα –ποιες είναι, γιατί οι εκτρώσεις είχαν κόστος, ποια είναι η διαδικασία, τι να προσέχουν οι γυναίκες πριν από την έκτρωση, και άλλα–, ένα εκ των οποίων, τυπωμένο τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’70, βρέθηκε τώρα, περισσότερο από μισό αιώνα αργότερα, στα χέρια της «Κ». «Αμβλωση, απόφαση μιας γυναίκας, δικαίωμα μιας γυναίκας», έγραφαν, εξηγώντας πως ο στόχος τους είναι η απελευθέρωση των γυναικών στην κοινωνία. «Ενας σημαντικός τρόπος με τον οποίο δουλεύουμε προς αυτό τον στόχο είναι βοηθώντας τις γυναίκες που θέλουν να κάνουν έκτρωση, να το κάνουν όσο πιο ασφαλώς και φθηνά γίνεται υπό τις υπάρχουσες συνθήκες», τόνιζαν.
Με δεμένα μάτια
Η κολεκτίβα «Τζέιν» μεταξύ 1969 και 1973 έκανε κρυφά εκτρώσεις σε περίπου 11.000 γυναίκες στο Σικάγο.
Αφότου η Εϊλίν τηλεφώνησε στην «Τζέιν» το 1971, της εξήγησαν τη διαδικασία. Κατά τη διάρκεια της έκτρωσης, τα μάτια της θα ήταν δεμένα. Θα έπρεπε να πάει σε ένα κακόφημο σημείο της πόλης. «Ακούγονταν όλα πολύ τρομακτικά», λέει στην «Κ», «αλλά η γυναίκα στο τηλέφωνο ήταν πολύ καλή – είπε ότι κοστίζει 500 δολάρια, της είπα δεν τα έχω, πόσα μπορούσα να διαθέσω τώρα, με ρώτησε. Της απάντησα 100, είπε οκέι, τα υπόλοιπα μπορούσα να τα δώσω όποτε θα τα είχα». Πήγε στο σημείο που της είπαν, μπήκε σε ένα δωμάτιο γεμάτο κόσμο. «Φοβόμουν πολύ, αλλά μετά ήρθε η γυναίκα που θα με πήγαινε με το αυτοκίνητο εκεί που θα γινόταν η επέμβαση, και ήταν έξι μηνών έγκυος», αναφέρει η κ. Σμιθ. «Σκέφτηκα ουάου, γιατί κι εγώ ήθελα κάποια στιγμή να κάνω παιδί, απλώς όχι τότε, όχι έτσι». Παρόλο που τα μάτια της ήταν δεμένα, κατά τη διάρκεια της επέμβασης ένιωσε ασφαλής, όλοι τη φρόντισαν, την πρόσεχαν. Λίγες μέρες αργότερα της τηλεφώνησαν να δουν αν ήταν καλά. Αρχισε να σκέφτεται πως θέλει να βοηθήσει. Ξεκίνησε κάνοντας babysitting όταν μια σύμβουλος το χρειαζόταν. Μετά, όσο εκείνη έλειπε, απαντούσε στα τηλέφωνα. Σύντομα συνειδητοποίησε πως μπορούσε να βοηθήσει τις γυναίκες που καλούσαν, είχε ζήσει την ίδια εμπειρία. «Στο παρελθόν ήμουν στο αντιπολεμικό κίνημα, στο κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ήθελα γενικά να κάνω κάτι, να βοηθήσω – αυτό ήταν κάτι χειροπιαστό, αληθινό, βοηθούσαμε τις γυναίκες να βάλουν τη ζωή τους σε τάξη ξανά, όπως είχαν βοηθήσει και εμένα», τονίζει.
Για ένα διάστημα, τις εκτρώσεις τις πραγματοποιούσε ένας άνθρωπος που πίστευαν ότι ήταν γιατρός, μέχρι να μάθουν ότι δεν ήταν. Ολες σοκαρίστηκαν, κάποιες αποχώρησαν από την κολεκτίβα. Σύντομα συνειδητοποίησαν ότι παρόλο που δεν ήταν γιατρός, οι επεμβάσεις είχαν πάει καλά. Κι έτσι έμαθαν, αυτή μόνο την επέμβαση, να την κάνουν μόνες τους. «Εμαθε σε μία από τις γυναίκες πώς να το κάνει, και μετά εκείνη στις υπόλοιπες, και έτσι αρκετές από εμάς έφτασαν να ξέρουν πώς να κάνουν εκτρώσεις», εξηγεί η κ. Στίβενς στην «Κ». Συμπληρώνει πως η επέμβαση ήταν μόνο ένα κομμάτι από τη δουλειά τους. Αλλο ήταν η υποστήριξη –πριν, μετά, κατά τη διάρκεια– και η εκπαίδευση. «Οι γυναίκες δεν είχαν πολλές από τις ιατρικές πληροφορίες», λέει, «τους δίναμε βιβλία για το σώμα τους, την αντισύλληψη, τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, για την πολιτική στην οποία οφειλόταν η κατάσταση στην οποία βρισκόμασταν».
Η σύλληψη
Και οι δύο τονίζουν πως ήταν μια τρομακτική περίοδος της ζωής τους. Εκαναν κάτι κρυφό και παράνομο που παραλίγο να τους στοιχίσει την ελευθερία τους. Η Νταϊάν Στίβενς, μαζί με άλλες έξι γυναίκες της κολεκτίβας, συνελήφθη το 1972 από το Ανθρωποκτονιών έπειτα από καταγγελία που έκανε συγγενής κοπέλας που είχε βοηθηθεί από τις «Τζέινς» να κάνει έκτρωση. Αλλά μετά ήρθε η απόφαση Roe v. Wade και η υπόθεσή τους σταμάτησε να έχει βάση. Σε όλες τις γυναίκες, πάντα, εξηγούσαν το ρίσκο. «Αλλά ήταν τόσο απελπισμένες», λέει η κ. Στίβενς, «και εμείς ήμασταν καλύτερες από τις άλλες εναλλακτικές – από γιατρούς εκτρώσεων που δεν τις ενημέρωναν για τίποτα, ή από το να το έκαναν μόνες τους». Και μετά ήρθε το 1973.
«Συζητήσαμε πολύ και αποφασίσαμε πως αν το συνεχίζαμε, θα παρεμβαίναμε στη δουλειά των γιατρών, κι έτσι αποφασίσαμε να σταματήσουμε», λέει η κ. Σμιθ. Τόσο η ίδια όσο και η κ. Στίβενς στη συνέχεια σπούδασαν Νοσηλευτική και οι «Τζέινς» ήταν ένα κομμάτι της ζωής τους για το οποίο οι γονείς τους, παραδείγματος χάριν, δεν έμαθαν ποτέ. Αλλά μετά ήρθε η ανατροπή της απόφασης της υπόθεσης Roe v. Wade, τον Ιούνιο του 2022, και η συζήτηση για το δικαίωμα στην έκτρωση αναζωπυρώθηκε στις ΗΠΑ. Σήμερα εναπόκειται στην κάθε πολιτεία η απόφαση για τη νομιμότητα ή όχι των εκτρώσεων.
«Μισογυνισμός»
«Είναι φρικιαστικό και εξοργιστικό», λέει η Εϊλίν. «Η χώρα δεν είναι σε καλό δρόμο», τονίζει η Νταϊάν, «δεν περίμενα ποτέ ότι τα πράγματα θα πήγαιναν έτσι, υπάρχει τόσος μισογυνισμός τώρα». Συνεχίζει να μη μένει άπραγη – μαζί με την κόρη της πλέον, είναι μέλη μιας οργάνωσης που συνοδεύει τις γυναίκες σε κλινικές έκτρωσης, υποστηρίζοντάς τες όσο είναι εκεί, καθώς πολλοί που διαδηλώνουν κατά των εκτρώσεων πηγαίνουν απέξω και τις παρενοχλούν λεκτικά. Η Εϊλίν λέει πως η ταινία τούς έδωσε βήμα να μιλήσουν και πάλι για τις εκτρώσεις, να μειώσουν το στίγμα. Οι «Τζέινς» τούς έδωσαν φιλίες ζωής –η Εϊλίν και η Νταϊάν παραμένουν κολλητές– και νόημα. «Πριν από τις “Τζέινς” δεν ήθελα να γίνω νοσηλεύτρια», λέει η Εϊλίν. «Με έκανε να νιώσω ικανή», δηλώνει στην «Κ», «ότι μπορούσα να κάνω κάτι. Οτι μπορούσα να κάνω τη διαφορά».
