Η μείωση του πληθυσμού είναι ένα από τα πιο καυτά κοινωνικά ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα. Ομως, μέσα στο γενικά αρνητικό τοπίο του δημογραφικού, δύο περιοχές καταφέρνουν να συνεισφέρουν θετικά στο ισοζύγιο γεννήσεων-θανάτων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής της ΕΛΣΤΑΤ το 2021 ο μόνιμος πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε μέσα σε μία δεκαετία κατά 3,5%. Μάλιστα υπήρξε μείωση στις 12 από τις 13 περιφέρειες.
Συγκεκριμένα, σε Ανατολική Μακεδονία-Θράκη, η μείωση φτάνει το 7,6%, στην Κεντρική Μακεδονία το 4,8%, στη Δυτική Μακεδονία το 10,1%, στην Ηπειρο το 5,1%, στη Στερεά Ελλάδα το 7,7%, στη Θεσσαλία το 6,2%, στα Ιόνια Νησιά το 3,4%, στη Δυτική Ελλάδα το 5,4%, στο Βόρειο Αιγαίο το 2,6%, στην Πελοπόννησο το 6,8%. Κρήτη και Αττική εμφανίζουν την πιο μικρή μείωση πληθυσμού, 0,9%, αμφότερες.
Μόνο στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ο πληθυσμός αυξήθηκε και μάλιστα σε ποσοστό 5% – οι κάτοικοι από 309.000 το 2011, ανήλθαν το 2021 σε 324.000.
Σημειώνεται πως και στην Κρήτη, η οποία παρουσιάζει ελαφρά μείωση της τάξεως του 0,9% υπάρχουν τρεις πόλεις με αύξηση πληθυσμού: το Ρέθυμνο που από 55.525 οι κάτοικοι το 2011 αυξήθηκαν σε 55.636 το 2021, τα Χανιά από 108.642 ανήλθαν σε 110.646 και η Ιεράπετρα από 26.200 αυξήθηκαν σε 26.410.
Οι ευκαιρίες για εργασία
Τι είναι όμως αυτό που δουλεύει σωστά σε αυτές τις δύο περιοχές; Η Αλεξάνδρα Τραγάκη, καθηγήτρια Οικονομικής Δημογραφίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, σημειώνει πως ο πληθυσμός του Νοτίου Αιγαίου και της Κρήτης είναι πιο νεανικός σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα.
«Πολλά από τα μεγάλα νησιά σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα, είναι αυτάρκη περιβάλλοντα, προσφέρουν ποιότητα ζωής, ενώ παρέχουν τα τελευταία χρόνια ευκαιρίες για εργασία λόγω του αυξανόμενου τουρισμού. Η πρόσβαση στην υγεία και την εκπαίδευση είναι στοιχεία απαραίτητα για ένα ζευγάρι που δημιουργεί οικογένεια και τα μεγάλα νησιά το παρέχουν αυτό σε έναν βαθμό. Και να σημειώσουμε επίσης πως οι νέες γενιές εκτιμούν περισσότερο από τις προηγούμενες την καλή ποιότητα ζωής σε ένα όμορφο περιβάλλον», λέει στην «Κ».
Πολλά από τα μεγάλα νησιά σε Κυκλάδες και Δωδεκάνησα είναι αυτάρκη περιβάλλοντα, προσφέρουν ποιότητα ζωής, ενώ παρέχουν τα τελευταία χρόνια ευκαιρίες για εργασία λόγω του αυξανόμενου τουρισμού.
Ο Δημήτρης Λιανός, δήμαρχος Νάξου και Μικρών Κυκλάδων, επιχειρεί με τη σειρά του να αποκωδικοποιήσει τις καλές «επιδόσεις» της περιοχής του. Στον εν λόγω δήμο, ο πληθυσμός αυξήθηκε από 18.904 άτομα το 2011 σε 19.812 το 2021.
«Οι περισσότεροι από όσους κάνουν οικογένεια στη Νάξο, με καταγωγή από το νησί, επιστρέφουν στον τόπο, παρότι έχουν σπουδάσει σε μια πόλη της Ελλάδας είτε στο εξωτερικό. Ερχονται όμως να μείνουν εδώ κάτοικοι από άλλα μέρη της χώρας, αλλά και από το εξωτερικό. Ενας βασικός λόγος είναι πως γνωρίζουν ότι θα ζήσουν μια καλή ζωή από οικονομικής άποψης. Ειδικά στον τουρισμό, οι αποδοχές βελτιώνονται διαρκώς ενώ όσοι ασχολούνται με το αντικείμενο εργάζονται για επτά μήνες. Το νησί μας αναπτύσσεται, δεν είναι μόνο ο τουρισμός. Μπορούν λοιπόν να ασχοληθούν και με τα αντικείμενα που έχουν σπουδάσει».
Παρόμοια εικόνα δίνει και ο δήμαρχος Πάρου, Μάρκος Κωβαίος. Στο νησί οι κάτοικοι αυξήθηκαν από 13.715 το 2011 σε 14.290 το 2021. «Σε αρκετές περιπτώσεις, άνθρωποι που έρχονται στο νησί για να δουλέψουν για μια σεζόν, ανάμεσα τους και πολλοί Αλβανοί, μένουν τελικά μόνιμα. Εμείς brain drain δεν έχουμε», λέει χαρακτηριστικά.
Η σημασία της καλής ποιότητας ζωής
Για το μικρό «θαύμα», τηρουμένων των αναλογιών, που συντελείται στο Ρέθυμνο, ο δήμαρχος της πόλης, Γιώργος Μαρινάκης, εξηγεί τους λόγους.
«Είναι προφανές πως όπου ο τόπος είναι θελκτικός και υπάρχουν θέσεις εργασίας, οι γεννήσεις πηγαίνουν καλά» λέει, τονίζοντας ακόμα πως «η κοινωνία μας είναι φιλόξενη και αποζητά νέο εργατικό δυναμικό». Η ζήτηση είναι μεγάλη όχι μόνο στον τουρισμό αλλά και στον πρωτογενή τομέα και στην οικοδομή. Στέκεται δε και στη βελτιωμένη εικόνα της πόλης.
Εχουμε αυτό το ωραίο μωσαϊκό ανθρώπων –μετανάστες αλλά και Ελληνες– που ήρθαν για να δουλέψουν σεζόν και έμειναν μόνιμα αλλά και φοιτητές που έκαναν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο της πόλης.
«Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι το 2021 το Ρέθυμνο κατέκτησε την πρώτη θέση στην Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας ανάμεσα σε 3.184 πόλεις για τα μέτρα που έλαβε σχετικά με την “ενεργή” μετακίνηση, τις παρεμβάσεις στο οδικό δίκτυο υπέρ της ασφάλειας των πεζών και ποδηλατιστών αλλά και για την εκτεταμένη ανάπλαση της πόλης.
«Και έτσι φτάσαμε να έχουμε αυτό το ωραίο μωσαϊκό ανθρώπων –μετανάστες και Ελληνες– που ήρθαν για να δουλέψουν σεζόν και έμειναν μόνιμα αλλά και φοιτητών που έκαναν τις σπουδές τους στο πανεπιστήμιο της πόλης, μια ζωογόνα πηγή για το Ρέθυμνο, και επέλεξαν να μείνουν εδώ», καταλήγει.
Η στήριξη εγκυμοσύνης και τοκετού… δεν είναι πανάκεια
Υπάρχουν όμως και άλλοι λόγοι που οι γεννήσεις πηγαίνουν καλά σε συγκεκριμένα νησιά. Στο Νότιο Αιγαίο, θετικό ισοζύγιο δεν εμφανίζουν μόνο τα μεγάλα και πολύ τουριστικά νησιά.
Στην Ανάφη αυξήθηκε ο πληθυσμός από τα 211 άτομα το 2011 στα 291 το 2021, στο Αγαθονήσι από 185 άτομα στα 203, στην Πάτμο από 3.047 στα 3.217, στην Κάσο από 1.084 στα 1.224.
Η βοήθεια που προσφέρουν ΜΚΟ όπως η HOPEgenesis, φαίνεται πως διαδραματίζουν θετικό ρόλο. Η οργάνωση που δραστηριοποιείται, μεταξύ άλλων, στην πλειονότητα των νησιών της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου από το 2016, καλύπτει τα έξοδα εγκυμοσύνης και τοκετού. Τα προγράμματά της έχουν αξιοποιήσει στην περιοχή 300 οικογένειες. Με τη βοήθειά της έχουν γεννηθεί μέχρι σήμερα 278 παιδιά, ενώ αναμένονται άλλα 32 τους προσεχείς μήνες.
Στην Πάτμο, μεγάλο νησί μεν αλλά με έλλειψη δομών υγείας, είδαμε πως νέες γυναίκες ήθελαν να κάνουν οικογένεια αλλά αισθάνονταν ανασφάλεια για αυτόν τον λόγο.
«Στην Πάτμο, μεγάλο νησί μεν αλλά με έλλειψη δομών υγείας, είδαμε πως νέες γυναίκες ήθελαν να κάνουν οικογένεια αλλά αισθάνονταν ανασφάλεια για αυτόν τον λόγο. Πια, έχουμε 25 γεννήσεις τον χρόνο στο νησί» λέει στην «Κ» η Εύα Παπαδάκη, project manager της HOPEgenesis, τονίζοντας πως η υποστήριξη της εγκυμοσύνης και του τοκετού από μόνη της δεν φέρνει την άνοιξη.
Οπως περιγράφει: «Μία γυναίκα που γέννησε στην Πάτμο και εργαζόταν ως πωλήτρια αναγκαζόταν να παίρνει το μωρό της στο σούπερ μάρκετ όπου δούλευε. Μία άλλη, στο Καστελλόριζο, το έπαιρνε στον δήμο όπου εργαζόταν. Ετσι, σε συνεργασία με μεγάλο χορηγό της οργάνωσης αλλά και τους τοπικούς φορείς, συνεισφέραμε στη δημιουργία των πρώτων δημοτικών παιδικών σταθμών σε Πάτμο, Λειψούς και Καστελλόριζο».
Η Σοφία Κολυδά, 31 ετών, γέννημα θρέμμα Αναφιώτισσα, είναι μία ενδεικτική περίπτωση για το πώς αντιμετωπίζουν το θέμα της οικογένειας τα νέα ζευγάρια που ζουν σε απομακρυσμένους τόπους.
Ηθελα να δω το “έξω” από την Ανάφη και όταν το είδα, αποφάσισα να μείνω μόνιμα στον τόπο μου.
«Σπούδασα λογιστική στη Χαλκίδα και έκανα μεταπτυχιακό στη δημόσια διοίκηση. Επέστρεψα στο νησί για να δουλέψω στον τουρισμό και τους έξι μήνες που δεν εργαζόμουν ταξίδευα. Ηθελα να δω τον κόσμο “έξω” από την Ανάφη και όταν τον είδα, αποφάσισα να μείνω μόνιμα στον τόπο μου. Ο σύζυγός μου είναι επίσης από εδώ. Μία προκήρυξη για εργασία σε συνδυασμό με τις σπουδές μου, μου έδωσαν μία μόνιμη θέση στον δήμο. Ηθελα πια να κάνω οικογένεια».
Το 2019, εν μέσω πανδημίας, η κ. Κολυδά γέννησε το πρώτο της παιδί. Τα προγράμματα της Hopegenesis, λόγω κορωνοϊού είχαν σταματήσει προσωρινά. «Τότε συνειδητοποίησα τα έξοδα της γέννας για κάποιον που ζει μακριά από την Αθήνα. Εμάς μας κόστισε 10.000 ευρώ συνυπολογίζοντας τα ταξίδια πήγαινε-έλα στην Αθήνα, τον ιδιώτη γυναικολόγο αλλά και το μαιευτήριο».
Τον Φεβρουάριο του 2023 η κ. Κολυδά έμεινε έγκυος στο δεύτερό της παιδί. Απευθύνθηκε αμέσως στη ΜΚΟ.
Τα ίδια προγράμματα αξιοποίησαν άλλες έξι γυναίκες στην Ανάφη. Μία από αυτές επέστρεψε από την Αθήνα στο νησί όπου γεννήθηκε, πριν από λίγα χρόνια, μαζί με τον σύζυγό της. Λίγο μετά έκαναν το πρώτο τους παιδί.
Παιδίατρο δεν έχω, κάνουμε βιντεοκλήσεις με αυτόν που έχω στην Αθήνα. Το θέμα του σχολείου αλλά και των γιατρών πρέπει να λυθεί».
Οπως αναφέρει η κ. Κολυδά: «Εχουμε μετοικήσεις στο νησί τα τελευταία χρόνια. Είναι ωραίο το μέρος που ζούμε. Τώρα θα πάρω τον μπέμπη μου που είναι 20 ημερών, θα τον βάλω στον μάρσιπο και θα περπατήσουμε στην παραλία. Από την άλλη, το ότι δεν έχουμε βρεφονηπιακό σταθμό με αναγκάζει να πληρώνω γυναίκα τις ώρες που είμαι στη δουλειά. Παιδίατρο δεν έχω, κάνουμε βιντεοκλήσεις με αυτόν που έχω στην Αθήνα. Το θέμα του σχολείου αλλά και των γιατρών πρέπει να λυθεί».
Ενα ευαίσθητο ισοζύγιο
«Μέχρι το 2018 το πρόσημο στο δημογραφικό ήταν θετικό και στην Ανατολική Αττική, μέχρι το 2021 και στο Βόρειο Αιγαίο, μέχρι το 2020 και στο Ηράκλειο της Κρήτης. Και αυτό μας δείχνει πόσο πολυπαραγοντικό είναι το ζήτημα» σημειώνει η κ. Τραγάκη.
Οπως τονίζει, το 2022, το ισοζύγιο στο Νότιο Αιγαίο για πρώτη φορά ύστερα από οκτώ χρόνια, ήταν οριακά αρνητικό – 3.169 γεννήσεις έναντι 3.239 θανάτων. Το Ρέθυμνο συνεχίζει να εμφανίζει μεγαλύτερο αριθμό γεννήσεων – 860 έναντι 846 θανάτων.
Η κ. Τραγάκη τονίζει τέλος πως η ανάπτυξη του τουρισμού δεν είναι πανάκεια. «Δίνει όμως ένα καλό παράδειγμα. Μια άλλη περιοχή θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί κάποιο άλλο κομμάτι της οικονομίας της ως συγκριτικό πλεονέκτημα. Ενδεχομένως οι κινήσεις που γίνονται το τελευταίο διάστημα για πράσινα νησιά ή η συγκέντρωση ψηφιακών νομάδων σε άλλα, να δώσουν εξίσου θετικά αποτελέσματα στο άμεσο μέλλον».