Νικόλας Ζώης
Γιώργος Λιάλιος
Ακούστε το άρθρο
Το σύνθετο ζήτημα της αντιμετώπισης των γηρασμένων κτιρίων, που αποτελούν μεγάλο μέρος του αστικού ιστού της Αθήνας, αναδεικνύει η κατάρρευση του κτιρίου στο Πασαλιμάνι, που προκάλεσε τον θάνατο ενός ατόμου. Αρχιτέκτονες και μηχανικοί μιλούν στην «Κ» για την αγορά των ανακαινίσεων και τους ελέγχους.
Τα κτίρια γερνούν χωρίς σχέδιο για το μέλλον
Του Νίκου Βατόπουλου
Η κατάρρευση του ορόφου στο κτίριο του Πειραιά, όπου εκτελούνταν εργασίες, με θύμα έναν 31χρονο αστυνομικό, οδηγεί σε ένα μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα με πολλές παραμέτρους. Εκ πρώτης όψεως η ανάγνωση του συμβάντος συνδέεται με ελλιπή έλεγχο της υποδομής του κτιρίου. Δευτερευόντως, όμως, συνδέεται επιπλέον και με ένα σύνθετο ζήτημα, που είναι η γήρανση των οικοδομών, η διαπαιδαγώγηση του κοινού και η νομιμότητα της εκτέλεσης εργασιών, κυρίως σε διαμερίσματα πολυκατοικιών.
Υπάρχει η πραγματικότητα που μας λέει πως εκατοντάδες χιλιάδες κτίρια στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θεσσαλονίκη και στα λοιπά αστικά κέντρα γηράσκουν χωρίς φροντίδα και χωρίς πρόβλεψη για το μέλλον. Χιλιάδες επίσης μικρότερα κτίρια (όπως αυτό του Πειραιά) έχουν δεχθεί προσθήκες ορόφων σε μεταγενέστερες εποχές. Είναι σύνηθες το φαινόμενο πολλών σπιτιών που είχαν χτιστεί έως περίπου το 1950 ως ισόγειες μονοκατοικίες να δέχθηκαν όροφο ή ορόφους και να έγιναν διπλοκατοικίες ή τριπλοκατοικίες.
Είναι επίσης γεγονός ότι η ποιότητα των κατασκευών στην Ελλάδα είναι γενικά καλή. Η αντοχή των κτιρίων έχει αποδειχθεί στη δοκιμασία σεισμικών δονήσεων και αυτό ισχύει και για τις περισσότερες από τις παλαιότερες κατασκευές, που χτίστηκαν πριν από τις προβλέψεις του αντισεισμικού κανονισμού. Οι πολυκατοικίες της Αθήνας είναι γερές.
Υπάρχει ένα ζήτημα νομιμότητας, διαφάνειας και θεσμικής επάρκειας ως προς τις επιμέρους οικοδομικές εργασίες, πολλές από τις οποίες είναι αθέατες.
Ομως, υπάρχει ένα ζήτημα νομιμότητας, διαφάνειας και θεσμικής επάρκειας ως προς τις επιμέρους οικοδομικές εργασίες, πολλές από τις οποίες είναι αθέατες. Και το πρόβλημα είναι σοβαρό όταν αυτές διαταράσσουν τη συμπεριφορά του κτιρίου. Το τεχνικό και οικοδομικό αυτό πρόβλημα είναι μέρος του μεγάλου κάδρου, το οποίο ορίζει η σοβαρή ανάγκη για ανακαίνιση της προσφερόμενης κατοικίας στον παλαιό ιστό των πόλεων.
Είναι το μεγάλο κοινωνικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό, αρχιτεκτονικό, τεχνικό και αισθητικό θέμα της εποχής μας. Και παρά τη σπουδαιότητά του, παραμένει υποφωτισμένο. Το μέγα αυτό ζήτημα αφορά την ανάγκη χιλιάδων πολιτών, κυρίως μικρομεσαίας οικονομικής δυνατότητας, να ανακαινίσουν την υποδομή παλαιών κατοικιών, πολλές από τις οποίες μετρούν από 40 έως 90 χρόνια. Αυτή είναι η χρονική ζώνη των παλαιών πολυκατοικιών, με διαβαθμίσεις ποιότητας και συντήρησης. Είναι κτίρια διαμερισμάτων που χτίστηκαν από το 1935 έως το 1985.
Εχουμε το φαινόμενο σε πολλές γηρασμένες πολυκατοικίες, που χρήζουν ανακατασκευής (ώστε να έχουν και μικρότερο ενεργειακό αποτύπωμα) να ανακαινίζεται εκ βάθρων ένα από τα πολλά διαμερίσματα, λόγω της δυνατότητας κάποιου ιδιοκτήτη. Είναι σύνηθες να έχουμε υπερσύγχρονα ανακαινισμένα διαμερίσματα σε κτίρια που εξωτερικά και εσωτερικά απωθούν, λόγω της απουσίας φροντίδας.
Η περιορισμένη οικονομική δυνατότητα του μεγαλύτερου ποσοστού των πολιτών οδηγεί συχνά σε αυθαιρεσίες και εργασίες εκτός νομιμότητας. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο λόγω οικονομικής στενότητας. Πηγάζει από μια γενικευμένη κουλτούρα αυθαιρεσίας, σε συνδυασμό με τη θεσμική χαλαρότητα που δυστυχώς στην Ελλάδα είναι κανόνας. Το θλιβερό αυτό συμβάν θα πρέπει να αναδείξει το σύνθετο ζήτημα των παρεμβάσεων σε παλαιές οικοδομές. Στη διάρκεια του 21ου αιώνα η Αθήνα πρέπει επιτέλους να αντιμετωπίσει την έλλειψη φροντίδας και ελέγχου στον γηράσκοντα αστικό ιστό. Και το ίδιο φυσικά ισχύει για όλα τα αστικά κέντρα της χώρας.
«Τα τελευταία χρόνια η Aθήνα αλλάζει από μέσα προς τα έξω»
Του Νικόλα Ζώη
Για την τάση ανακαινίσεων παλαιών διαμερισμάτων και κτιρίων, τους όρους και τις διαδικασίες, η «Κ» ζήτησε τη γνώμη τριών αρχιτεκτόνων.
Πάνος Δραγώνας
Aρχιτέκτονας, καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών
Χρειάζεται πιο σοβαρή μελέτη
Αν κάτι χαρακτηρίζει τα τελευταία χρόνια την Αθήνα, είναι ότι η πόλη ξαναφτιάχνεται από μέσα προς τα έξω. Βλέπουμε τις χαρακτηριστικές όψεις των πολυκατοικιών να μένουν ίδιες, ενώ μέσα έχουν γίνει όλα ολοκαίνουργια. Γκρεμίζονται επίσης πολύ εύκολα τοίχοι και αυτό ενίοτε συνιστά πρόβλημα, γιατί και οι τοίχοι έχουν κάποια σημασία στη στατική λειτουργία του κτιρίου. Σίγουρα, τα διαμερίσματα γίνονται καλύτερα και πιο σύγχρονα όταν ρίχνουμε τοίχους φτιαγμένους για μεγάλη οικογένεια με ανάγκη για πολλά δωμάτια – ενώ τώρα θέλουμε ενιαίους χώρους για λιγότερους ανθρώπους. Αλλά μπορεί να υπάρχουν συνέπειες. Μπορεί η καθαίρεση των τοίχων να ήθελε πιο απαιτητική μελέτη και κάποια στιγμή να το πληρώσουμε. Οσον αφορά τις άδειες για εργασίες μικρής κλίμακας, από τη μια είναι καλό που κάποια πράγματα γίνονται με πιο απλό τρόπο. Ο οποίος βέβαια δεν είναι πολύ απλός: για να βάψεις μια μικρή όψη πρέπει να βγάλεις άδεια μικρής κλίμακας, η οποία έχει μια διαδικασία, ίσως και απαιτητική. Από την άλλη, όταν μιλάμε για παλιά κτίσματα με ανάγκες συντήρησης, πιθανότατα χρειάζεται πιο σοβαρή μελέτη. Με άλλα λόγια, η άδεια μικρής κλίμακας έχει πάρει μάλλον μεγαλύτερες διαστάσεις από ό,τι θα έπρεπε. Εφαρμόζεται και σε περιπτώσεις που είναι σχεδόν περιττή, αλλά και σε προβλήματα που θέλουν πιο σοβαρή αντιμετώπιση.
Σταύρος Μαρτίνος
Aρχιτέκτονας
Οι έλεγχοι να γίνουν αυστηρότεροι
Εχει αλλάξει όχι μόνο η νομοθεσία, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο γίνονται –ή δεν γίνονται– οι έλεγχοι. Πολλές φορές, με την άδεια για εργασίες μικρής κλίμακας εκτελούνται πολύ σοβαρές εργασίες, οι οποίες θα απαιτούσαν και γνωμοδότηση από πολιτικό μηχανικό. Για παράδειγμα, όταν καθαιρούνται τοίχοι, ειδικά σε παλιές οικοδομές, καλό είναι να ελέγχεται και η στατικότητα του κτιρίου. Η άδεια μικρής κλίμακας υφίσταται το πολύ για να ρίξεις έναν τοίχο εσωτερικά, ώστε να μη χρειάζεται να περιμένεις την Πολεοδομία. Αλλά σε μια συνολική ανακαίνιση κτιρίου, αυτό που έχει γίνει για να διευκολύνει τις ανακαινίσεις, τελικά βλέπουμε ότι διασταλτικά χρησιμοποιείται με τρόπο ακόμη και μοιραίο. Πρέπει να προσδιορίσουμε καλύτερα τι σημαίνει άδεια μικρής κλίμακας και να γίνουν αυστηρότεροι έλεγχοι. Γιατί ένα μέτρο που λήφθηκε για να διευκολύνει την κατάσταση, έχει γίνει λάστιχο. Οπως όλα δείχνουν φτάσαμε να θρηνούμε ένα θύμα επειδή πολλοί θεωρούν ότι κερδίζουν –και ιδιώτες, αλλά ακόμη και το κράτος– γιατί φαίνεται ότι υπάρχει ανάπτυξη ή έσοδα.
Γιώργος Τριανταφύλλου
Aρχιτέκτονας
Να συντηρούμε, όχι να γκρεμίζουμε
Είναι καλό που μετά την κρίση υπάρχει μεγάλη έμφαση –και λόγω του Airbnb– στις ανακαινίσεις πολλών παλιών κτιρίων. Περνάμε πλέον σε μία φάση όπου γίνεται προσπάθεια να αποφεύγονται οι κατεδαφίσεις και να συντηρούνται με τον καλύτερο τρόπο τα παλιά κτίρια, με στόχο τον περιορισμό της παραγωγής διοξειδίου του άνθρακα. Πρέπει να περάσουμε σε μια εποχή συντήρησης και αποκατάστασης των παλιών κτιρίων –μιλάω και για επανάχρηση παλιών οικοδομικών υλικών– παρά στο να γκρεμίζουμε και να χτίζουμε καινούργια κτίρια. Μέσα λοιπόν στις εκατοντάδες ανακαινίσεις που γίνονται τα τελευταία χρόνια –για να μην πω χιλιάδες– το να παρουσιαστεί μια αστοχία, δεν θεωρώ ότι αρκεί για να αναζητήσει κανείς πιο σοβαρές αιτίες και λόγους. Συνήθως –και ανεξάρτητα από το αν υπάρχουν οι σχετικές άδειες και έλεγχοι– οι αστοχίες οφείλονται σε κάποια απρόβλεπτη αιτία. Τα συνεργεία και οι μηχανικοί δεν ρισκάρουν. Νομίζω ότι το πρόβλημα –και χωρίς να ξέρω αν στη συγκεκριμένη οικοδομή υπάρχουν ειδικά χαρακτηριστικά που αγνοήθηκαν συνειδητά ή από αστοχία– δεν είναι συνήθως θέμα αδειών και εγκρίσεων, όσο μάλλον ζήτημα μιας άτυχης στιγμής.
Ολέθριο λάθος η κατεδάφιση των τοίχων
Του Γιώργου Λιάλιου
Κατάχρηση των αδειών μικρής κλίμακας, οι οποίες προορίζονται για δευτερεύουσας σημασίας εργασίες, γίνεται από την «αγορά των ανακαινίσεων». Αυτό επισημαίνουν έμπειροι μηχανικοί, εκτιμώντας ότι σε πολλές περιπτώσεις, όπως στη συγκεκριμένη του κτιρίου που κατέρρευσε, γίνονται εκτεταμένες παρεμβάσεις στο κτίριο χωρίς να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις τους. Το κυριότερο λάθος, το οποίο μειώνει τη στατική επάρκεια του κτιρίου και, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να αποβεί μοιραίο είναι η κατεδάφιση τοίχων σε παλαιά κτίρια.
«Η κατάρρευση του κτιρίου στον Πειραιά έφερε στο προσκήνιο αυτό που όλοι γνωρίζουμε: ότι γίνονται εκτεταμένες ανακαινίσεις κτιρίων, συχνά με παρεμβάσεις στον φέροντα οργανισμό ενός κτιρίου, χρησιμοποιώντας απλή άδεια μικρής κλίμακας», λέει ο Χρήστος Γιαρλέλης, πολιτικός μηχανικός και μέλος Δ.Σ. της Εταιρείας Αντισεισμικής Μηχανικής (ΕΤΑΜ). «Οι άδειες μικρής κλίμακας κανονικά αφορούν δευτερεύουσας σημασίας εργασίες, όπως την αλλαγή κουφωμάτων, το βάψιμο, την αλλαγή ενός δαπέδου. Η κατεδάφιση τοίχων, όμως, ιδίως στα παλαιότερα κτίρια, δεν μπορεί να γίνεται με αυτό τον τρόπο, σαν οι τοίχοι να είναι δευτερεύον στοιχείο της κατασκευής. Ο κανονισμός επεμβάσεων (ΚΑΝΕΠΕ) ορίζει ότι πρέπει να συνυπολογίζουμε τους τοίχους στην αντοχή του κτιρίου, καθώς έχει αποδειχθεί ότι ιδίως στα παλαιότερα κτίρια, που έχουν λεπτά υποστυλώματα, οι τοίχοι παίζουν σημαντικό ρόλο και αναλαμβάνουν ένα σημαντικό μέρος της φόρτισης σε περίπτωση σεισμού. Γι’ αυτό και σε πολλά παλιά κτίρια βλέπουμε σε έναν ισχυρό σεισμό οι τοίχοι να παθαίνουν σοβαρές βλάβες, αλλά το κτίριο να μένει όρθιο».
Επενδύουν στην εμφάνιση
Στην πράξη, όμως, τα πράγματα γίνονται διαφορετικά. «Τα τελευταία χρόνια έχουμε και στην Ελλάδα ένα κύμα ανακαινίσεων. Ιδίως σε παλαιά κτίρια, όπου ο χωρισμός των δωματίων μπορεί να μην αντιστοιχεί στις σημερινές ανάγκες ή επιθυμίες, είναι συχνό φαινόμενο να γκρεμίζονται σχεδόν όλοι οι εσωτερικοί τοίχοι για να ενοποιηθούν χώροι. Σκεφθείτε πόσα κτίρια γραφείων ή πολυκατοικίες στο κέντρο έχουν αγοραστεί ολόκληρα τα τελευταία χρόνια και ανακαινιστεί για να μετατραπούν σε χώρους φιλοξενίας. Κανονικά, για μια τέτοιου επιπέδου επέμβαση, πρέπει να προηγείται στατική μελέτη, ώστε να εκτιμηθεί η επικινδυνότητα και να προβλεφθούν μηχανισμοί ενίσχυσης. Γίνονται μεγάλες επενδύσεις, οι οποίες θα ήταν αφορμή να ανανεώσουν και να ενισχύσουν γηρασμένα κτίρια και χάνεται η ευκαιρία. Επενδύουν στην εμφάνιση και όχι στην αντισεισμικότητα».
«Η κατάρρευση του κτιρίου στον Πειραιά έφερε στο προσκήνιο αυτό που όλοι γνωρίζουμε: ότι γίνονται εκτεταμένες ανακαινίσεις με απλή άδεια μικρής κλίμακας».
Στο συγκεκριμένο κτίριο η κατεδάφιση των τοίχων ήταν ολέθριο λάθος. «Από τις φωτογραφίες είναι εμφανές ότι το ισόγειο είχε κατασκευαστεί με λιθοδομή και ο όροφος με τούβλα. Σε τέτοια κτίρια οι τοίχοι κρατούν την πλάκα της οροφής. Γι’ αυτό και το κτίριο κατέρρευσε».
«Δυστυχώς, γίνεται κατάχρηση των αδειών μικρής κλίμακας», λέει ο Νίκος Ζυγούρης, πολιτικός μηχανικός. «Εκδίδουν μια τέτοια άδεια, βάζουν έξω από το κτίριο τον αριθμό αδείας να φαίνεται ότι όλα είναι νόμιμα, και μετά κάνουν ανακαίνιση εκ βάθρων. Η άδεια μικρής κλίμακας είναι γι’ αυτό που λέει το όνομά της, για μικρές εργασίες, όχι για ολικές ανακαινίσεις».
Παραπληροφόρηση
Οι αιτίες, σύμφωνα με τον κ. Ζυγούρη, είναι πολλές. «Σίγουρα ο κόσμος πηγαίνει για τη φθηνότερη λύση και εμπιστεύεται έναν μάστορα με το συνεργείο του, αντί να προσλάβει μηχανικό. Υπάρχει και παραπληροφόρηση, μπορεί ο μάστορας να μην εξηγήσει στον πολίτη ότι για κάποιες εργασίες χρειάζεται κανονική άδεια. Φταίει όμως και το ότι η έκδοση κανονικής άδειας μπορεί να είναι χρονοβόρα υπόθεση, ιδίως στις περιπτώσεις όπου κάποιος πρέπει να πάρει έγκριση από το Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής. Αν η διαδικασία ήταν συντομότερη, ίσως ο κόσμος να μην κατέφευγε σε τέτοιες λύσεις».