Μια πυρηνική έκρηξη οδηγεί σε εκατομμύρια βαθμούς κελσίου δημιουργώντας συνθήκες πιο θερμές και από την επιφάνεια του ήλιου. Αντίστοιχες θερμοκρασίες λαμβάνει και η γεωπολιτική ανάλυση για το ενδεχόμενο ενός πυρηνικού πολέμου.
Αν και η εισβολή στην Ουκρανία -μαζί με όσα τη συνοδεύουν- συνιστά από μόνη της παραβίαση του διεθνούς δικαίου, κανείς δεν θέλει να πιστέψει ότι η Ρωσία θα φτάσει στο σημείο να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα. Όμως, όσο υπάρχουν πυρηνικά όπλα μπορούν και να χρησιμοποιηθούν. Στην πιθανότητα αυτή άλλωστε βασίζεται και η έννοια της πυρηνικής αποτροπής.
Το πυρηνικό απόθεμα της Ρωσίας
Σύμφωνα με την ICAN, τη Διεθνή Καμπάνια για την Κατάργηση των Πυρηνικών, η Ρωσία κατέχει σήμερα σχεδόν 6.000 πυρηνικά όπλα. Διαθέτει έτσι το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο στον κόσμο -ακολουθούν οι ΗΠΑ σε απόσταση αναπνοής- το οποίο επιχειρησιακά μπορεί να εξαπολύσει με πυραύλους ξηράς, υποβρύχια ή αεροπλάνα. Το 2022, η Ρωσία δαπάνησε σχεδόν 10 δισ. δολάρια για την ανάπτυξη και συντήρηση των πυρηνικών της όπλων, τα οποία φέρουν καταστροφική δυνατότητα από 10 έως εκατοντάδες κιλοτόνους ΤΝΤ. Η χρήση ακόμη και ενός από τα «μικρότερα» πυρηνικά όπλα, τα λεγόμενα τακτικά, θα είχε καταστροφικές συνέπειες. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι η βόμβα της Χιροσίμα, η οποία προκάλεσε τον θάνατο 140.000 ανθρώπων το 1945, είχε απόδοση 15 κιλοτόνους ΤΝΤ. Τακτικά είναι τα πυρηνικά όπλα τα οποία δεν έχουν ταξινομηθεί ως στρατηγικά σύμφωνα με τις συμφωνίες ελέγχου όπλων ΗΠΑ-Ρωσίας (SALT, SORT, START). Συνήθως υποδηλώνουν τα όπλα που σχεδιάστηκαν για το πεδίο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Όμως τα ανεπτυγμένα τακτικά όπλα στην Ευρώπη μπορούν να έχουν εκρηκτικές αποδόσεις έως και 300 κιλοτόνους, 20 φορές μεγαλύτερες από την έκρηξη της Χιροσίμα.
Τι σημαίνει πυρηνική επίθεση
Στο σενάριο ενεργοποίησης ενός πυρηνικού όπλου, χρειάζονται περίπου 10 δευτερόλεπτα για να φτάσει η έκρηξη στο μέγιστο επίπεδο, απελευθερώνοντας τεράστιες ποσότητες ενέργειας, θερμότητας και ακτινοβολίας. Ακολουθεί ένα τεράστιο ωστικό κύμα που πιάνει ταχύτητες πολλών εκατοντάδων χιλιομέτρων ανά ώρα. Η έκρηξη σκοτώνει ακαριαία τους ανθρώπους που βρίσκονται στο σημείο μηδέν. Σε όσους βρίσκονται πιο μακριά, προκαλεί τραυματισμούς στους πνεύμονες, βλάβες στα αυτιά, εγκαύματα, και εσωτερική αιμορραγία.
Κτίρια καταρρέουν και ιπτάμενα αντικείμενα κατακρημνίζονται, αυξάνοντας τις ανθρώπινες απώλειες. Λόγω της υπερβολικής ακτινοβολίας, οτιδήποτε βρίσκεται κοντά στο σημείο μηδέν στην πραγματικότητα εξατμίζεται. Οι υπερβολικές θερμοκρασίες προκαλούν πυρκαγιές, οι οποίες ενώνονται σε μια καταστροφική πύρινη καταιγίδα. Ακόμη και οι άνθρωποι που βρίσκονται σε υπόγεια καταφύγια κινδυνεύουν από έλλειψη οξυγόνου αλλά και δηλητηρίαση. Όσοι γλιτώνουν από την έκρηξη θα πρέπει μάλιστα να περιμένουν ακόμη και μέρες, καθώς οι διασώστες δεν μπορούν να πλησιάσουν αρκετά στην πληγείσα περιοχή. Δρόμοι, τούνελ και σιδηρόδρομοι καθίστανται απροσπέλαστοι από τα συντρίμμια. Οι σοροί των θυμάτων, τα ανοιχτά λύματα και τα μολυσμένα νερά προκαλούν ασθένειες και αναπτύσσουν έντομα. Συντρίμμια, στάχτη και ραδιενεργό υλικό πέφτουν στο έδαφος στη μορφή πυκνής μαύρης βροχής, η οποία μπορεί να πέσει χιλιόμετρα μακριά από το σημείο μηδέν μολύνοντας οτιδήποτε με το οποίο έρχεται σε επαφή.
Εκτός από τους ανθρώπους που χάνουν τη ζωή τους, πλήττονται και οι γενιές που θα ακολουθήσουν, οι οποίες θα υποφέρουν από ασθένειες. Η ακτινοβολία προκαλεί στους επιζήσαντες κρίσεις ναυτίας, εμετού και διάρροιας, όπως και καρκίνους μακροπρόθεσμα. Οδυνηρές είναι οι επιπτώσεις για τις έγκυες γυναίκες που βρίσκονται κοντά στην έκρηξη. Στον βαθμό που η ραδιενεργή μόλυνση περνάει στα ζώα και τις ρίζες, η ζημιά στο οικοσύστημα μπορεί να είναι μακροχρόνια. Και βεβαίως, αν μια πυρηνική επίθεση συνέβαινε στην Ουκρανία, από τους μεγαλύτερους εξαγωγείς σιτηρών στον κόσμο, ο αντίκτυπος θα ήταν προφανής και στις υπόλοιπες χώρες – ένας μόνο λόγος για τον οποίο δεν θα έμεναν ανεπηρέαστες.
Το χρονικό των ρωσικών απειλών
Η απειλή του Βλαντιμίρ Πούτιν για χρήση πυρηνικών, ως απάντηση στις δηλώσεις του Εμανουέλ Μακρόν για το σενάριο παρουσίας Ευρωπαίων στρατιωτών στη άμυνα της Ουκρανίας, δεν ήταν καινούρια.
• Τον Απρίλιο του 2022, μετά τη συνάντηση του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν και του προέδρου της Ουκρανίας Βολοντιμίρ Ζελένσκι, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας Σεργκέι Λαβρόφ είχε δηλώσει ότι περαιτέρω υποστήριξη της Ουκρανίας θα μπορούσε να οδηγήσει στο σενάριο ενός Γ’ Παγκοσμίου Πολέμου το οποίο θα περιλάμβανε πλήρες οπλοστάσιο όπλων.
• Στη συνέχεια, μετά την αποστολή αρμάτων μάχης από τη Γερμανία στην Ουκρανία, ο Πούτιν δήλωσε ότι οποιαδήποτε στρατιωτική πρόκληση από τρίτη χώρα θα προκαλούσε άμεση και επιτακτική αντίδραση της Μόσχας η οποία θα ήταν δυνατή με το μοναδικό πυρηνικό οπλοστάσιο της Ρωσίας.
• Έπειτα, ανακοινώνοντας μερική επιστράτευση για τις ανάγκες της στρατιωτικής επιχείρησης στην Ουκρανία, ο Πούτιν είπε ότι η Ρωσία θα χρησιμοποιούσε όλα τα μέσα που έχει στη διάθεσή της προκειμένου να υπερασπιστεί τα εδάφη της, προειδοποιώντας μάλιστα ότι η απειλή του δεν ήταν μπλόφα.
• Στην πορεία ο ο Λαβρόφ δεν απέκλεισε τη χρήση πυρηνικών όπλων για την υπεράσπιση των προσαρτημένων ουκρανικών εδαφών. Από την πλευρά του, ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Ντμίτρι Μεντβέντεφ, προειδοποίησε ότι τυχόν ουκρανικές επιθέσεις σε θέσεις εκτόξευσης πυραύλων εντός της Ρωσίας, με όπλα που προμηθεύονται από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους, θα διακινδύνευε μια πυρηνική απάντηση της Μόσχας. Στο πλαίσιο αυτό, επικαλέστηκε την παράγραφο 19 του πυρηνικού δόγματος της Ρωσίας το οποίο καθορίζει τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες η χώρα θα χρησιμοποιούσε πυρηνικό όπλο: αν δεχόταν πυρηνική επίθεση ή επίθεση με όπλα μαζικής καταστροφής ή αν δεχόταν επίθεση με συμβατικά όπλα «όταν απειλείται η ίδια η ύπαρξη του κράτους».
• Τον Οκτώβριο του 2022 ο υπουργός Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Σοϊγκού κατηγόρησε την Ουκρανία ότι προετοίμαζε ραδιενεργή βρώμικη βόμβα, προκαλώντας στη Δύση την ανησυχία ότι η Μόσχα έστρωνε το έδαφος για να χρησιμοποιήσει η ίδια ένα αντίστοιχο όπλο. Σημειωτέον, μετά από αίτημα της Ουκρανίας, η ΙΑΕΑ διενήργησε έρευνα από την οποία δεν προέκυψε κάποια αντίστοιχη δραστηριότητα στη χώρα.
• Τον Φεβρουάριο του 2023, ο Πούτιν ανακοίνωσε ότι η Ρωσία αναστέλλει τη συμμετοχή της στην τελευταία εναπομείνασα διεθνή συμφωνία για τα πυρηνικά (New START). Τον Μάρτιο του 2023, ο Πούτιν γνωστοποίησε την πρόθεση να τοποθετήσει ρωσικά τακτικά πυρηνικά όπλα στη Λευκορωσία. Τον ίδιο μήνα, ο δημοσιογράφος Ντμίτρι Μουράτοφ, βραβευθείς με το Νόμπελ Ειρήνης το 2021, προειδοποίησε για κρατική προπαγάνδα στο εσωτερικό της Ρωσίας η οποία εξοικειώνει τους Ρώσους πολίτες με την ιδέα ότι ο πυρηνικός πόλεμος δεν είναι κακό πράγμα.
• Τον Ιούνιο του 2023, ο Ρώσος πολιτικός επιστήμονας Σεργκέι Καραγκάνοφ πρότεινε τη χρήση πυρηνικών όπλων από τη Ρωσία κατά των ευρωπαϊκών κρατών – μελών του ΝΑΤΟ «για να φέρουμε στη λογική αυτούς που έχουν χάσει το μυαλό τους».
Στο μυαλό του Πούτιν
Η αλήθεια είναι ότι η κατοχή πυρηνικών όπλων δεν αποσκοπεί στη διενέργεια ενός πυρηνικού πολέμου αλλά στην αποτροπή του. «Θεωρώ ότι και αυτή εδώ η κατάσταση θα ακολουθήσει το ιστορικό μοτίβο που υποδεικνύει ότι ο πυρηνικός πόλεμος μένει έξω από το παιχνίδι, όσο μια χώρα δεν επιτίθεται ευθέως σε μια πυρηνική δύναμη. Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν ατύπως συμφωνήσει στους κανόνες του παιχνιδιού που επιτρέπουν οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό, όπως είδαμε και στο Βιετνάμ, το Ιράκ ή το Αφγανιστάν – τόσο από τις ΗΠΑ όσο και από τη Σοβιετική Ένωση. Ο Πούτιν είναι ιδεολογικά εξτρεμιστής, απερίσκεπτος και κτηνώδης, όντας πρόθυμος να σκοτώσει ανθρώπους, να στοχεύσει αμάχους και να καταστρέψει χώρες. Ομως δεν έχει επιδείξει τέτοιο βαθμό παραλογισμού ώστε να μας οδηγήσει να σκεφθούμε ότι θα ήταν ικανός να αυτοκτονήσει», έλεγε στην «Κ» ο Γκίντεον Ρόουζ, μέλος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ επί Κλίντον, συγγραφέας του βιβλίου ‘Πώς τελειώνουν οι πόλεμοι’.
Όμως η ρητορική του Κρεμλίνου στην περίπτωση της Ουκρανίας σπάει ένα από τα ταμπού που επικράτησαν ακόμη και σε λεκτικό επίπεδο στις σύγχρονες μορφές σύγκρουσης. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν ότι η απειλή ενός πυρηνικού χτυπήματος είναι σήμερα πιο επικίνδυνη απ’ ό,τι έχει υπάρξει οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Η άτυπη συμφωνία των πυρηνικών δυνάμεων όπως την είδαμε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο στηρίζεται ούτως ή άλλως σε μια λεπτή ισορροπία τρόμου.
Σημειωτέον, το διεθνές δίχτυ ασφαλείας μέσα από αντίστοιχες συνθήκες και συμφωνίες πλέον έχει σχεδόν εκλείψει. Η μοναδική διαθέσιμη είναι η New START -η Ρωσία την ανέστειλε πέρυσι- η οποία τον Φεβρουάριο του 2026 πρόκειται να λήξει. Αυτό σημαίνει ότι μειώνονται αφενός οι περιορισμοί για τον αριθμό στρατηγικών πυρηνικών όπλων τα οποία αναπτύσσουν οι ΗΠΑ και η Ρωσία, αφετέρου οι μεταξύ τους δίαυλοι επικοινωνίας -ήδη οι δύο χώρες φέρονται να αποκαλύπτουν ελάχιστες πληροφορίες για το πυρηνικό τους οπλοστάσιο και επιπλέον δεν συμμετέχουν σε συνομιλίες για περαιτέρω συμφωνίες.
Όμως τι θα ερμηνεύει κάθε φορά στην πράξη η ηγεσία της Ρωσίας ως «υπαρξιακή απειλή» για την εθνική της ασφάλεια; Σύμφωνα με τους New York Times, οι μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ εκτιμούν ότι εάν οι ουκρανικές δυνάμεις κατάφερναν να διαπεράσουν τις ρωσικές άμυνες στην πορεία προς την κατεχόμενη χερσόνησο της Κριμαίας, όπου εδρεύει ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας, θα έπρεπε να στρίψει κανείς νόμισμα για να διαπιστώσει αν η Ρωσία θα εκτόξευε ένα τακτικό πυρηνικό όπλο προκειμένου να τις σταματήσει. Άλλες πληροφορίες, οι οποίες προκύπτουν από απόρρητα έγγραφα δυτικής προέλευσης που είδαν οι Financial Times, στα κριτήρια της Ρωσίας για μια πυρηνική επίθεση, εκτός από τη διατύπωση για εχθρική εισβολή σε ρωσικό έδαφος, περιλαμβάνονται παράμετροι όπως η καταστροφή του 20% των στρατηγικών υποβρυχίων βαλλιστικών πυραύλων της χώρας.
Η ειλικρινής απάντηση στο ερώτημα αν ο Πούτιν είναι διατεθειμένος να ρίξει πυρηνικά όπλα στον πόλεμο είναι ότι κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει. Όμως και μόνο η συζήτηση είναι πρόβλημα. Η συντήρηση της ατζέντας που διαμορφώνουν οι ρωσικές εκτοξεύσεις πυρηνικών απειλών φανερώνει σε κάθε περίπτωση γιατί η διεθνής σταθερότητα, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο, δεν μπορεί να διασφαλιστεί όσο θα παραμένει ανοιχτό το μέτωπο της Ουκρανίας, ως πηγή δυνητικών -ενίοτε εφιαλτικών- ρίσκων για την παγκόσμια ασφάλεια.