Πούλιτζερ & Μπούκερ
Η ιστορία είναι απίστευτη. Το 1960, ο σπουδαίος κριτικός Χάρολντ Μπλουμ δίδασκε ήδη στο πανεπιστήμιο και του ζητήθηκε να διερευνήσει την καταλληλότητα ενός νέου υποψηφίου, ο οποίος είχε διαφορετικό αντικείμενο, αλλά ήταν, όπως και ο Μπλουμ, Εβραίος. Ο υποψήφιος καθηγητής έφτασε στο κάμπους με τρομερό ύφος και μια αίσθηση μεγαλείου, συνοδεία της συζύγου και των τριών αγοριών του – ο μεσαίος γιος, ο Μπένγιαμιν, είναι σήμερα πρωθυπουργός στο Ισραήλ. Όλα αυτά τα αφηγήθηκε λίγο πριν πεθάνει ο ίδιος ο Μπλουμ στον Τζόσοα Κόεν, ο οποίος τα διαμόρφωσε μυθιστορηματικά και έγραψε το Οι Νετανιάχου (εκδ. Gutenberg), με το οποίο κέρδισε πέρυσι το Πούλιτζερ. Το βιβλίο είναι απολαυστικό, με τις συζητήσεις πολιτικής ιστορίας (αν και φτάνουν ίσως αρκετά βαθιά για τον μέσο Έλληνα αναγνώστη) να αποτελούν σπουδαία μαθήματα. Στο στιλ ενός κλασικού κάμπους νόβελ με λίγη από την αύρα του Φίλιπ Ροθ.
Την ίδια στιγμή, ένα άλλο σημαντικό βραβείο, το Διεθνές Μπούκερ, κατέληγε στην Γκιτάντζαλι Σρι – διαφορετική η αξία του βραβείου εδώ, καθώς έβαλε στον αναγνωστικό χάρτη της Δύσης μια συγγραφέα που, παρότι διάσημη στην Ινδία, δεν θα τη διαβάζαμε ποτέ αν δεν την ακολουθούσε η συγκεκριμένη διάκριση. Και θα ήταν κρίμα. Το Τάφος στην άμμο (εκδ. Καστανιώτη) ήταν μια τρομερή έκπληξη. Πρώτα απ’ όλα επειδή, παρά τον τίτλο, είναι ένα βιβλίο με πολύ κέφι. Μια 80χρονη γυναίκα αποφασίζει, με τον θάνατο του συζύγου της, να σηκωθεί όρθια. Ταξιδεύει, γνωρίζει ανθρώπους, πηγαίνει στο Πακιστάν, θυμάται· απ’ το βιβλίο περνάει η σύγχρονη ιστορία της Ινδίας και η ιστορία της ηρωίδας, τα τραύματα αναμειγνύονται με μύθους, εικόνες, χρώματα. Το πληθωρικό μυθιστόρημα της Σρι δεν μοιάζει με τίποτε άλλο. Μια μοναδική επιτυχία.
Νόμπελ, παλιά και καινούργια
Δεν υπάρχει ακόμα κάποια καινούργια έκδοση του φετινού νομπελίστα Γιον Φόσε (επανακυκλοφόρησαν τα θεατρικά Τρία έργα από τις εκδόσεις Άγρα, ενώ πέρυσι είχε μεταφραστεί το μυθιστόρημα Το άλλο όνομα από τις εκδόσεις Gutenberg), αλλά έχουμε πολλές νέες αφίξεις από παλιότερους νομπελίστες. Ο Πατρίκ Μοντιανό, για παράδειγμα, κατασκευάζει –ως συνήθως– ένα σύνθετο παιχνίδι μνήμης: ο αφηγητής στο περσινό Chevreuse (εκδ. Πόλις) βυθίζεται σε διαφορετικές περιόδους της ζωής του αναζητώντας προσωπικές αλήθειες. Γοητευτικός ο τρόπος του Γάλλου, εξπέρ στην ποιητική προσέγγιση του παρελθόντος. Την ίδια στιγμή, ο Τζ. Μ. Κούτσι έγραφε τον Πολωνό (εκδ. Διόπτρα), μια ερωτική ιστορία ανάμεσα σε μια 50χρονη Ισπανίδα –σύζυγο ενός πλούσιου άνδρα, η οποία απασχολείται συμμετέχοντας στην οργάνωση συναυλιών κλασικής μουσικής– και σε έναν ηλικιωμένο Πολωνό πιανίστα με αδυναμία στον Σοπέν. Δεν είναι μια κλασική ερωτική ιστορία, πάντως. Είναι μια μη ερωτική ιστορία για την ακρίβεια, μια ιστορία για τη μοναξιά. Θα μπορούσε να διαβαστεί διαδοχικά με την Εμμονή (εκδ. Μεταίχμιο) της Ανί Ερνό, ένα λίγο παλιότερο κείμενό της, ένα ημερολόγιο σκέψεων για τη διαχείριση της ζωής μετά το τέλος μιας σχέσης. «Η πράξη της γραφής, εν προκειμένω, ίσως να μη διαφέρει και τόσο από εκείνη του να μπήγεις καρφίτσες». Κυκλοφόρησε κι ένα παλιότερο μυθιστόρημα του Ορχάν Παμούκ, Η καινούρια ζωή (εκδ. Πατάκης), ένα βιβλίο για ένα βιβλίο, το οποίο περιγράφει μια «καινούρια ζωή» και έχει μυστηριώδη επίδραση στους αναγνώστες του.
Επανεκδόθηκε επίσης το εξαντλημένο Χρυσό σημειωματάριο (εκδ. Διόπτρα) της Ντόρις Λέσινγκ, ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα, καθώς και μια συλλογή κειμένων του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, Ο δρόμος προς το Μακόντο (εκδ. Ψυχογιός), που λειτούργησαν προπαρασκευαστικά για τη συγγραφή του Εκατό χρόνια μοναξιά.
Οικογενειακές Ιστορίες
Μια σιωπή ετών τη διαδέχεται μια μεγάλη σύγκρουση. Έτσι γίνεται συνήθως. Η πατρική διαθήκη δημιουργεί νέες ανισορροπίες στην οικογένεια, με την αφηγήτρια να ανατρέχει στην παιδική της ηλικία και στην κακοποίησή της από τον πατέρα της. Το Διαθήκη και παρακαταθήκη (εκδ. Ποταμός) της Γιορτ Βίγκντις διαβάστηκε μαζικά στη Νορβηγία (προκαλώντας τις αντιδράσεις της οικογένειας της συγγραφέως, παρά τη δήλωση της ίδιας ότι το κείμενο είναι μυθοπλαστικό) και μας επιτρέπει να κοιτάξουμε κάτω απ’ το χαλί της τακτοποιημένης σκανδιναβικής κοινωνίας.
Όλες οι οικογένειες έχουν τα μυστικά τους. Και οι γονείς πριν γεννηθούν τα παιδιά τους είχαν μια άλλη ζωή. Στο Τομ Λέικ (εκδ. Δώμα) της Αν Πάτσετ, μια μητέρα δέχεται ερωτήσεις για το παρελθόν της από τις κόρες της. Ήταν ηθοποιός; Και πώς κατέληξε να μαζεύει κεράσια στο Μίσιγκαν; Η τρυφερότητα στο γράψιμο της Πάτσετ εξηγεί τη μεγάλη της δημοφιλία, σου επιτρέπει να δεθείς με το κείμενο, σε κάνει να το αγαπήσεις όσο και η ίδια. Το παρελθόν παίζει σημαντικό ρόλο και στο Αχ, Ουίλλιαμ! (εκδ. Άγρα) της Ελίσαμπεθ Στρουτ, το τρίτο μυθιστόρημα με πρωταγωνίστρια τη Λούσι Μπάρτον. Ο Ουίλλιαμ του τίτλου είναι ο πρώην σύζυγός της, τον οποίο συνοδεύει σε μια παράξενη «αποστολή», με το πρώην ζευγάρι να συνυπάρχει σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι της ζωής τους.
Ο κόσμος παλιά
Ο φοβερός Κόλσον Γουάιτχεντ συνεχίζει με το Μανιφέστο απατεώνων (εκδ. Ίκαρος) να καταγράφει επεισόδια από τη ζωή του μικροκακοποιού Ρέι Κάρνεϊ (τον είχαμε γνωρίσει στο Μπέρδεμα στο Χάρλεμ), εξετάζοντας μέσα από μια «αστυνομική» περιπέτεια τη σύγχρονη ιστορία της Νέας Υόρκης – εδώ μπαίνουμε πια στις βρόμικες σελίδες των ’70s. Το ροκ στοιχείο της αφήγησης του Γουάιτχεντ είναι ο τρόπος του να καταγράψει την κοινωνική ιστορία της αμερικανικής μητρόπολης. Στην ίδια εποχή περίπου μας μεταφέρει και η Λεϊλά Σλιμανί στο Δείτε μας που χορεύουμε (εκδ. Μεταίχμιο) – πρόκειται για τη συνέχεια του Η χώρα των άλλων, της ιστορίας μιας Γαλλίδας και ενός Μαροκινού που αποφασίζουν να εγκατασταθούν στη χώρα του δεύτερου. Στο καινούργιο βιβλίο παρακολουθούμε την ιστορία των παιδιών τους που ενηλικιώνονται σε μια καινούργια χώρα, γεμάτη απίθανες προκλήσεις και άλυτα προβλήματα.
Λίγο αργότερα μας μεταφέρει ο Ντάγκλας Στιούαρτ, στη Γλασκώβη της δεκαετίας του ’80, σε ένα περιβάλλον με διαλυμένες ζωές – αλκοολισμός, φτώχεια, βία, προκαταλήψεις. Το χειρότερο μέρος για να μεγαλώνει ο έφηβος πρωταγωνιστής, που ερωτεύεται ένα καθολικό αγόρι. Ο Νεαρός Μάνγκο (εκδ. Μεταίχμιο) είναι ένα πολύ σκληρό μυθιστόρημα ενηλικίωσης, λογική συνέχεια μετά το διάσημο ντεμπούτο του Σάγκι Μπέιν.
Ο κόσμος σήμερα
Με τη γνωστή του αλλεργία στις τελείες και την επίσης γνωστή του λογοτεχνική ευφυΐα, ο Λάσλο Κρασχορνακάι υπογράφει ένα καινούργιο μυθιστόρημα, Herscht 07769 (εκδ. Πόλις), συστήνοντάς μας τον Φλόριαν Χερστ. Ο ήρωας της ιστορίας ζει σε μια μικρή πόλη της Θουριγγίας, ανάμεσα σε νεοναζιστικές οργανώσεις, στέλνοντας επιστολές στην Άνγκελα Μέρκελ για το μέλλον του κόσμου. Μοναδική η δύναμη του Ούγγρου συγγραφέα, ο οποίος μπορεί να συνθέτει ιστορίες που φαίνονται επικίνδυνα πολύπλοκες και συγχρόνως αποκαλυπτικά απλές. Στη σημερινή Ευρώπη εκτυλίσσεται και η διάσημη ιστορία της Βιρζινί Ντεπάντ, που ολοκληρώνεται εδώ με το τρίτο μέρος του Βερνόν Σουμπουτέξ (εκδ. Στερέωμα). Μια αντιτουριστική όψη του Παρισιού, μια ιστορία ροκ, προκλητική, θλιβερή, που περιγράφει τον παλιό κόσμο να καταρρέει. Αλλά ποιος ανατέλλει; H Τζάνετ Γουίντερσον κάνει μια υπόθεση στο Frankissstein (εκδ. Gutenberg), από τον τίτλο του οποίου καθίσταται σαφές ότι η Βρετανίδα συγγραφέας πειραματίζεται πάνω στο κλασικό κείμενο της Μαίρης Σέλεϊ. Το ζητούμενο εδώ είναι το σώμα. Τα όριά του. Από την αλλαγή του φύλου μέχρι την αθανασία του. Τεχνητή νοημοσύνη και φαντασία. Ο καινούργιος κόσμος;
Οταν μιλάει ένα βιβλίο
Τα αντικείμενα –και ειδικά τα βιβλία– έχουν τη δική τους ζωή, μοιάζει να πιστεύει η Ρουθ Οζέκι, κάτι ανάμεσα σε ζεν βουδισμό (η συγγραφέας είναι ιέρεια του ζεν), στη φιλοσοφία του Βάλτερ Μπένγιαμιν και στη φαντασία του Μπόρχες. Ένα αγόρι πενθεί τον πατέρα του αναπτύσσοντας την ικανότητα να ακούει τις φωνές των αντικειμένων. Ηρεμεί μόνο στη Δημόσια Βιβλιοθήκη. Εκεί γνωρίζει και κάποια μυστηριώδη πρόσωπα και η ιστορία εξελίσσεται κάπως μουρακαμικά, με χιούμορ και σύμβολα και παραδοξότητες. Το Βιβλίο της μορφής και του κενού (εκδ. Κλειδάριθμος) είναι ένα πληθωρικό ανάγνωσμα – όσοι αγαπούν αυτό το στιλ θα το ευχαριστηθούν πολύ.
Ελβετικής προέλευσης
Θέλει πίστη και θέλει θάρρος. Ένα κάτι σαν θεατρικό κείμενο ή ένα άθροισμα αφαιρετικών εικόνων, το παράλογο παιχνίδι αναμνήσεων ενός ευκατάστατου άνδρα που ζει σε ένα σπίτι με ένα πλημμυρισμένο υπόγειο με αγάλματα. Αν θέλετε να δοκιμάσετε την ομορφιά των λαβυρίνθων του μυαλού της Φλερ Γιέγκι, αυτό το νεανικό της μυθιστόρημα, Τα αγάλματα του νερού (εκδ. Άγρα), θα σας γεμίσει μια παράξενη γαλήνη. Η Ελβετίδα συγγραφέας, 83 ετών σήμερα, ζει εδώ και δεκαετίες στην Ιταλία. Εκεί γνώρισε την Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, στη μνήμη της οποίας αφιερώνει αυτό το βιβλίο.
Ελβετίδα είναι και η Λέτα Σεμαντένι, με σημαντική πορεία στον χώρο της ποίησης, την οποία όμως εδώ τη γνωρίζουμε μέσα από ένα ιδιαίτερο πεζό κείμενο. Ένα παιδί μεγαλώνει με τη γιαγιά του σε ένα ορεινό χωριό – ένα άλλο παιδί έχει πεθάνει, ενώ και ο παππούς βρίσκεται στον «παράδεισο των κυνηγών» ή αλλιώς στο Ταμανγκούρ, όπως λέγεται αυτό το παράξενο μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Loggia και κέρδισε το Ελβετικό Βραβείο Λογοτεχνίας. Κοφτός και αποσπασματικός λόγος, ποιητικός, μια απόκοσμη αίσθηση.
Τσεχικής προέλευσης
Το Μια προσευχή για την Κατερίνα Χοροβίτσοβα (εκδ. Λέμβος) μου ήταν εντελώς άγνωστο, όπως και ο συγγραφέας του, ο Τσέχος Άρνοστ Λούστιγκ, επιζών του Ολοκαυτώματος, ο οποίος ασχολήθηκε στη συγγραφική του πορεία πρωτίστως με το θέμα αυτό. Λογικό. Εδώ το αντιμετωπίζει με έναν μυστήριο σαρκασμό και μια σκοτεινή θεατρικότητα. Μια ομάδα Εβραίων εκτιμούν ότι μπορούν να γλιτώσουν από τη μοίρα του στρατοπέδου. Είναι έτσι; Το κείμενο γράφτηκε το 1964, αλλά ο Β΄ Παγκόσμιος απασχολεί και τη νεότερη γενιά στην Τσεχία. Η Κατερζίνα Τούτσκοβα περιγράφει στην Γκέρτα (εκδ. Αλεξάνδρεια) τον εκτοπισμό εκατομμυρίων Γερμανών από την Τσεχοσλοβακία αμέσως μετά το τέλος του πολέμου – μια λιγότερο γνωστή σελίδα της Ιστορίας.
Ο Μάγος Μαν
Στον Κολμ Τόιμπιν αρέσουν οι μυθιστορηματικές βιογραφίες – είχε γράψει για τον Χένρι Τζέιμς κάποτε, τώρα έγραψε και για τον Τόμας Μαν. Σ’ αυτόν αναφέρεται ο τίτλος, Ο Μάγος (εκδ. Ίκαρος), με τον Τόιμπιν να στέκεται πρωτίστως στον άνθρωπο και λιγότερο στον συγγραφέα, στην πορεία του μέσα στον 20ό αιώνα, στην καταπιεσμένη σεξουαλική του φύση, στις σχέσεις του, στις επιθυμίες του. Η αφήγηση είναι συναρπαστική. Ο Τόιμπιν καταφέρνει να μπει στο μυαλό του Μαν. Στο μεταξύ, κυκλοφόρησε ο Γαλάζιος άγγελος (εκδ. Ίνδικτος), ένα μυθιστόρημα του Χάινριχ Μαν, μεγάλου αδερφού του Τόμας, στο οποίο ένας αυταρχικός καθηγητής κάνει ένα μεγάλο βήμα προς τη νυχτερινή ζωή και την ερωτική επιθυμία, δημιουργώντας έναν κόσμο μεγαλύτερο απ’ τον ίδιο.
Αμερικανίδες κλασικές
Το μυθιστόρημα Η Αν-τόνια μου (εκδ. Gutenberg) της Γουίλα Κάθερ, γραμμένο το 1918, έχει μια πολύ σημαντική θέση στην ιστορία των αμερικανικών γραμμάτων. Μέσα από την περίπτωση ενός μικρού κοριτσιού η συγγραφέας καταγράφει τη ζωή των μεταναστών στις αχανείς πολιτείες της Δύσης στο τέλος του 19ου αιώνα. Περίπου την ίδια περίοδο περιγράφει και η Ίντιθ Γουόρτον στο Σπίτι της ευθυμίας (εκδ. Μεταίχμιο), αλλά η δράση μεταφέρεται στα σαλόνια της καλής κοινωνίας της Νέας Υόρκης μέσα από τη φανταχτερή ηρωίδα Λίλι Μπαρτ – επιθυμίες και διαψεύσεις, μια σάτιρα της «gilded age».
Λίγο αργότερα: Ερωτικά πάθη σε μια στρατιωτική βάση στη Τζόρτζια τον καιρό του μεσοπολέμου. Με το κλασικό μυθιστόρημα της Κάρσον Μακάλερς, Ανταύγειες σε χρυσά μάτια, που έγινε διάσημο και χάρη στην ταινία του Τζον Χιούστον, ολοκληρώνεται η έκδοση των τεσσάρων μυθιστορημάτων της σπουδαίας Αμερικανίδας από τις εκδόσεις Διόπτρα. Μια ωραία κασετίνα, μαζί και με τα διηγήματα της Μπαλάντας του θλιμμένου καφενείου.
Πολύ αργότερα: Η Κάρολ Σιλντς δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να θεωρηθεί κλασική, όχι τουλάχιστον με τον τρόπο που το εννοούμε στις παραπάνω περιπτώσεις, ωστόσο τα Πέτρινα ημερολόγια (εκδ. Gutenberg) έχουν πλέον έναν χαρακτήρα σύγχρονου κλασικού (Πούλιτζερ 1995). Δυσκολεύομαι να σκεφτώ έναν άνθρωπο που δεν θα ευχαριστιόταν αυτό το βιβλίο – από τους πιο απαιτητικούς αναγνώστες μέχρι όσους θα ήθελαν απλώς μια ιστορία να τους απορροφήσει. Με δυο λόγια, αυτή είναι η ιστορία μιας μάλλον συνηθισμένης γυναίκας που έζησε σχεδόν ολόκληρο τον 20ό αιώνα. Το βιβλίο μάς θυμίζει ότι τίποτα δεν είναι πιο γοητευτικό από τις ιστορίες ανθρώπων.
Τρεις Συλλογές
-> Μπορούν να χωρέσουν επτά αιώνες ιστορίας μέσα σε πέντε διηγήματα; Πάνω από επτά, για να είμαι ακριβής, αφού το πέμπτο διήγημα του γεννημένου στην Ποντγκόριτσα Μπόρισλαβ Πέκιτς λαμβάνει χώρα στο μέλλον, στο 2999. Η συλλογή Νέα Ιερουσαλήμ (εκδ. Καστανιώτη), γραμμένη το 1989, τρία χρόνια πριν από τον θάνατο του συγγραφέα, είναι μια σύνθεση ιστοριών από τον Μεσαίωνα μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση και τον μεταπολεμικό κόσμο, μια δυσοίωνη αποτύπωση των έργων της ανθρωπότητας.
-> Αρχές της δεκαετίας του ’50 και η Άννα Μαρία Ορτέζε γράφει τα διηγήματα της συλλογής Η θάλασσα δεν βρέχει τη Νάπολη (εκδ. Καστανιώτη), τα οποία λειτουργούν ως μεγεθυντικός φακός για τις μικρές στιγμές της πόλης στα μεταπολεμικά χρόνια. Το πρώτο διήγημα της συλλογής, Ένα ζευγάρι γυαλιά, με το κοριτσάκι των εννέα βαθμών μυωπίας που περιμένει να δει τον κόσμο βάζοντας για πρώτη φορά γυαλιά, είναι μια ιστορία που δύσκολα θα ξεχάσετε.
-> Νέα έκδοση της θρυλικής συλλογής διηγημάτων του Χούλιο Κορτάσαρ, Όλες οι φωτιές η φωτιά (εκδ. Opera). Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1966, δηλαδή ο Αργεντινός συγγραφέας είχε ήδη κατακτήσει τον κόσμο με το Κουτσό. Στη συλλογή θα βρείτε πολλά διαμάντια: το ομώνυμο, ασφαλώς, το διήγημα με αφηγητή τον Τσε Γκεβάρα, αλλά και το σπουδαίο Ο άλλος ουρανός με τη μαγική μεταφορά από το Μπουένος Άιρες στο Παρίσι.
Πνευματικότητα
Βρετανικά ’50s σε μια επαρχία στα δυτικά, μια κοσμική θρησκευτική κοινότητα με τους δικούς της κανόνες, ένας γάμος που ξαναρχίζει παράλογα, καταπιεσμένα πάθη, παραδόσεις απ’ τον Μεσαίωνα, ένα καμπαναριό χωρίς καμπάνα. Η Καμπάνα (εκδ. Διόπτρα), λοιπόν, είναι ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα της Άιρις Μέρντοχ, ένα σύνθετο κείμενο πολλών αναγνώσεων – περισσότερο μοιάζει με ένα αγωνιώδες σχόλιο για τη ζωή στα μεταπολεμικά χρόνια, τη σύγκρουση της ύλης με την πνευματικότητα. Δεν έχει τόση σημασία. Το κείμενο της Μέρντοχ είναι φάρμακο. Η συγκρότηση του μυαλού της είναι η φωτεινή όψη της λογοτεχνίας. Μαζί με το Θάλασσα, θάλασσα (εκδ. Gutenberg) που κυκλοφόρησε νωρίτερα μέσα στη χρονιά, διαφαίνεται ένα νέο ενδιαφέρον για το έργο της σπουδαίας πεζογράφου.
Στα πορτογαλικά
Ένα κόσμημα. Η νουβέλα Ένα ποτήρι οργή (εκδ. Πατάκη) του 88χρονου Βραζιλιάνου Ραντουάν Νασσάρ, γραμμένη τη δεκαετία του ’70, κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, είναι ένα ερωτικό – πολιτικό κείμενο: ένα ζευγάρι σε εναλλαγή διαθέσεων, σεξ-καβγάς, με θαυμάσια ανταλλαγή λεκτικών και μη επιχειρημάτων. Μια περίτεχνη άσκηση γραφής πάνω στη μάχη των φύλων. Επειδή η βραζιλιάνικη λογοτεχνία δεν τελειώνει στη Λισπέκτορ ή στον Μασάδο ντε Ασίς. Περίπου την ίδια στιγμή στην Πορτογαλία, συγκεκριμένα το 1966, επί δικτατορίας Σαλαζάρ, η Μαρία Χουντίτε ντε Καρβάλιο έγραψε τις Άδειες ντουλάπες (εκδ. Ίκαρος) αποτυπώνοντας τις συνέπειες της πατριαρχικής κοινωνίας στη ζωή μιας γυναίκας. Η γραφή εδώ είναι απλή, μεθοδική, αφήνει τον ρυθμό της μικροαστικής καθημερινότητας να υπνωτίσει τον αναγνώστη. Επειδή η πορτογαλική λογοτεχνία δεν τελειώνει στον Σαραμάγκου και τον Πεσόα.
19ος αιώνας
Το συζητάω κάθε τρεις και λίγο. Τι δουλειά έχουμε να διαβάζουμε βιβλία ενάμιση και δύο αιώνων; Γενικά, όχι, δεν έχουμε. Εκτός κι αν υπάρχει κάποιο ειδικό ενδιαφέρον. Το παλιό δεν είναι απαραίτητα καλύτερο, εκτός από τις φορές που είναι. Υπάρχουν κάποιοι, όχι πολλοί, που τους διαβάζουμε επειδή είναι τόσο ωραίοι. Επειδή υπάρχει λόγος που είναι «ζωντανοί» ακόμα στον 21ο αιώνα. Αξίζει τον κόπο να επιστρέφει κανείς στον Ντίκενς, για παράδειγμα. Πρώτη μετάφραση στα ελληνικά για το (δίτομο, λαχταριστό) Τα έγγραφα Πίκγουικ (εκδ. Gutenberg), το πρώτο του μυθιστόρημα. Ρίξτε μια ματιά και στον Αγριότοπο (εκδ. Πόλις) του Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν, μια ιστορία απ’ τον αμερικανικό εμφύλιο, στις τρομακτικές ιστορίες Παράθυρο στο δάσος (εκδ. Ηριδανός) του Αλεξάντερ Γκριν, στις όμορφες επανεκδόσεις των Σημειώσεων από το υπόγειο (εκδ. Έρμα) του Ντοστογιέφσκι ή του Μακριά απ’ το αγριεμένο πλήθος (εκδ. Καστανιώτη) του Τόμας Χάρντι.
_________________
Η Ιρλανδή Κλερ Κίγκαν εξελίσσεται σε αγαπημένο πρόσωπο του ελληνικού κοινού, με ένα τρίτο βιβλίο της να κυκλοφορεί αυτές τις μέρες. Για το Πολύ αργά πια (εκδ. Μεταίχμιο) ζητήσαμε τη γνώμη της μεταφράστριά της, Μαρτίνας Ασκητοπούλου.
– Υπάρχει κάτι που μάθατε διαβάζοντας/μεταφράζοντας το Πολύ αργά πια;
– Ότι οι λίγες σελίδες χωράνε έναν κόσμο ολόκληρο, με όλα όσα ξέρουμε και όσα αποφεύγουμε να κοιτάξουμε κατάματα.
– Έχετε μεταφράσει και τα τρία βιβλία της Κίγκαν που κυκλοφορούν στα ελληνικά. Πώς είναι η αίσθηση του να δένεσαι με έναν συγγραφέα μέσα από τη διαδικασία της μετάφρασης;
– Όσο μεγαλύτερη η τριβή με το έργο μιας συγγραφέως, τόσο πιο εύκολα ξεκλειδώνεται το κείμενο. Κι ανάποδα: κάθε φορά που διαφοροποιείται το ύφος, η αλλαγή είναι αισθητή σχεδόν αυτόματα. Αυτή η εξοικείωση με τον λόγο κάποιας, που ίσως θέλει πολύ περισσότερο κόπο στην καθημερινή ζωή, σφυρηλατεί μια απρόσμενη και πολύ ιδιαίτερη σχέση – η Κίγκαν μού φαντάζει γνώριμη, κι ας έχω γνωρίσει μόνο τις εικόνες και τις ιδέες της, τις λέξεις της. Προσπαθώ να μιμηθώ το ύφος της κι απλώς περιμένω κάποια στιγμή να την ακούω να μιλάει από κοντά κι όχι να αφηγείται.
– Από τα τρία της βιβλία που έχετε μεταφράσει ποιο προτιμάτε;
– Έχω την αίσθηση ότι ανάμεσα στα Μικρά πράγματα σαν κι αυτά και τα Τρία φώτα το αναγνωστικό κοινό είναι διχασμένο. Σίγουρα θα αγαπήσει όμως και το Πολύ αργά πια. Προσωπικά, μάλλον ευχαριστήθηκα λίγο περισσότερο, και ως μεταφράστρια και ως αναγνώστρια, τα Τρία φώτα: με την οξυδερκή και τρυφερή ματιά της αφηγήτριας, τις ψυχικές αντιφάσεις της οικογένειας Κινσέλα, το γλυκόπικρο τέλος.
__________________
Το Περμαφρόστ (εκδ. Πατάκη) της Εύα Μπαλτάζαρ είναι ένα καταλανικό μπεστ σέλερ στο οποίο συναντάμε μια κουίρ αφηγήτρια με αγάπη για τις λέξεις. Ο Ευρυβιάδης Σοφός το μετέφρασε στα ελληνικά και του ζητήσαμε μια γνώμη.
– Η Εύα Μπαλτάζαρ είναι πρωτοεμφανιζόμενη στα ελληνικά. Δυο λόγια γι’ αυτήν;
– Πέρα από τις 10 ποιητικές συλλογές της, η Μπαλτάζαρ ολοκλήρωσε το 2022 μια τριλογία από μυθιστορήματα με πρωταγωνίστριες τρεις διαφορετικές γυναίκες. Έχει βραβευτεί για το έργο της στην Ισπανία και τη Γαλλία, γράφει στα καταλανικά. Το Περμαφρόστ απευθύνεται σε όσους έχουν διάθεση να ανακαλύψουν έναν φρέσκο, ειλικρινή και ενίοτε αφοπλιστικό τρόπο γραφής. Ο τρόπος με τον οποίο γράφει είναι ιδιαίτερος, κάποιες φορές άμεσος, άλλοτε ποιητικός.
– Ένα σχόλιο από την εμπειρία της μετάφρασης;
Η συγγραφέας είναι γυναίκα και η αφηγήτρια είναι γυναίκα, η οποία μιλάει για τις ερωτικές σχέσεις που διατηρεί με άλλες γυναίκες. Ήταν απαραίτητο να μπω στον χαρακτήρα της πρωταγωνίστριας και να αποδώσω αυτά τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Έπρεπε να είμαι ιδιαίτερα προσεκτικός στο πώς μεταφράζω και τι λέξεις χρησιμοποιώ για πολλά λεπτά ζητήματα, όπως π.χ. η αυτοκτονία, η σχέση με την οικογένεια, τον έρωτα και τελικά τον θάνατο και ξανά τη ζωή.
________________
Μία από τις πολύ ενδιαφέρουσες εκδόσεις των τελευταίων μηνών είναι η Τύχη του Τζόζεφ Κόνραντ, για την οποία συζητήσαμε με τον μεταφραστή της, Μιχάλη Παπαντωνόπουλο.
– Η Τύχη είναι 110 ετών. Τι την κάνει επίκαιρη;
– Η ανατομία των εξουσιαστικών σχέσεων. Ακολουθώντας τον βίο της Φλόρα ντε Μπαράλ –δέσμιας της πατριαρχίας, των καπιταλιστικών δομών και των κοινωνικών στερεοτύπων– βλέπουμε την πορεία της σύγχρονης γυναίκας που διεκδικεί την ευκαιρία, τις πιθανότητες και την τύχη να απαλλαγεί από τις εξουσιαστικές φαντασιώσεις του κοινωνικού περίγυρου για το πρότυπο, π.χ., της ερωμένης-συζύγου ή της κόρης-λάφυρο. Εντέλει ξεδιπλώνεται μια πορεία αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης της ατομικότητας, ώστε η γυναίκα να υπάρξει ως ο ακέραιος εαυτός της.
– Ο Κόνραντ είχε την ιδιομορφία ότι δεν έγραψε στη μητρική του γλώσσα. Τι εντύπωση σας έκανε το πρωτότυπο κείμενο;
– Υπήρχαν φορές που ο Κόνραντ έμοιαζε να παραμένει υπό την επίδραση της μητρικής του γλώσσας –των πολωνικών– και των γαλλικών που έμαθε από παιδί, με αποτέλεσμα τα αγγλικά του να φαίνονται ασυνήθιστα ακόμη και σε επίπεδο γραμματικής ή σύνταξης. Παράμετρος που εγείρει προκλήσεις, δημιουργικό χώρο αλλά και αδιέξοδα, όταν επιχειρείς να ανασυνθέσεις μεταφραστικά ένα λογοτεχνικό έργο στο ίδιο αισθητικό ύφος με το πρωτότυπο.
– Ποιος είναι ο ιδανικός αναγνώστης της Τύχης; Ή, αλλιώς, σε ποιον θα κάνατε δώρο αυτό το βιβλίο;
– Συνήθως η εξιδανίκευση μας στερεί από τη χαρά· εν προκειμένω, της ανάγνωσης. Θα διάλεγα τον προσωπικό χαρακτήρα του δώρου και θα το χάριζα στον πατέρα μου: τον «δικό μου Μάρλοου» με τις ναυτικές του ιστορίες στα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια.