Ο διαβήτης συγκεντρώνει ιδιαίτερη προσοχή τη σημερινή εποχή και υπάρχει σοβαρός λόγος γι’ αυτό: μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, όπως καρδιακή προσβολή, νεφρική ανεπάρκεια, ακρωτηριασμό, τύφλωση και πρόωρο θάνατο.
Η πρόδρομη κατάσταση όμως, με την εύστοχη ονομασία «προδιαβήτης», δεν συζητιέται τόσο πολύ, παρότι πλήττει τριπλάσιο αριθμό ατόμων.
Ένας στους τρεις ενήλικους Αμερικανούς –περίπου 96 εκατομμύρια άτομα– έχει προδιαβήτη, ο οποίος χαρακτηρίζεται από επίπεδο σακχάρου στο αίμα υψηλότερο από το φυσιολογικό, αλλά χωρίς να μπορεί να χαρακτηριστεί ως διαβήτης.
Η συντριπτική πλειονότητα των ατόμων δεν γνωρίζουν ότι τον έχουν. Ωστόσο, εκεί έγκειται ο κίνδυνος αλλά και η ευκαιρία, δηλώνουν ειδικοί του Χάρβαρντ.
«Όπως με κάθε χρόνια, συχνή νόσο, είναι εξαιρετικά σημαντικό να καταλάβουμε ποιος διατρέχει ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο να εμφανίσει εξέλιξη από προδιαβήτη σε διαβήτη», παρατηρεί ο δρ Giulio Romeo, αναπληρωτής ιατρικός διευθυντής στο Τμήμα Διαβήτη Ενηλίκων του Διαβητολογικού Κέντρου Joslin, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
Αντίθετα με τον διαβήτη, ο προδιαβήτης είναι «γενικά σιωπηρός» και συνήθως δεν προκαλεί έντονα συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώσουν την παρουσία του, δηλώνει ο δρ Romeo.
Συχνά όμως υπάρχουν πιο ανεπαίσθητες ενδείξεις, οι οποίες δεν πρέπει να αγνοούνται, καθώς προσφέρουν μια πολύτιμη ευκαιρία να μειωθεί το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα και να ανακοπεί η εξέλιξη της κατάστασης.
«Οποιοσδήποτε έχει σάκχαρο αίματος στο εύρος του προδιαβήτη λογικά θα προχωρήσει προς μία κατεύθυνση μόνο, εκτός και αν γίνουν αλλαγές», σχολιάζει η Emma Samuels Grinblatas, πιστοποιημένη διαιτολόγος και διευθύντρια στο Κέντρο Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Βάρους στο Ιατρικό Κέντρο Beth Israel Deaconess, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
«Στην ανάπτυξη διαβήτη παίζουν ρόλο τόσο γενετικοί παράγοντες όσο και παράγοντες που σχετίζονται με τον τρόπο ζωής. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ο οργανισμός μας θα συμπεριφερθεί με έναν ορισμένο τρόπο. Δεν μπορούμε να παίξουμε με τα γονίδιά μας, αλλά μπορούμε να κάνουμε αλλαγές στη διατροφική μας συμπεριφορά και στις επιλογές της καθημερινότητάς μας».
Παράγοντες κινδύνου και ενδείξεις
Οι ίδιοι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη διαβήτη –υπερβάλλον βάρος ή παχυσαρκία, έλλειψη δραστηριότητας και οικογενειακό ιστορικό– αυξάνουν επίσης τον κίνδυνο για προδιαβήτη. Οι παράγοντες αυτοί, σε συνδυασμό με οποιαδήποτε επίμονη αίσθηση κόπωσης, θα πρέπει να σας προϊδεάσουν ότι μπορεί να διατρέχετε κίνδυνο, δηλώνει ο δρ Romeo.
Παρατηρήστε επίσης μήπως παθαίνετε συχνά λοιμώξεις – ιδίως κολπικές μυκητιάσεις. Αυτό μπορεί να συμβεί σε γυναίκες με προδιαβήτη των οποίων το σάκχαρο αίματος εμφανίζει αιχμές μετά τα γεύματα –ενδεχομένως αρκετές φορές την ημέρα– αλλά το επίπεδο γλυκόζης νηστείας παραμένει εντός των φυσιολογικών ορίων (βλ. «Τρεις τύποι εξετάσεων σακχάρου αίματος»). «Η ανταπόκρισή τους στα γεύματα δεν μπορεί να ταξινομηθεί ως φυσιολογική», παρατηρεί ο δρ Romeo.
Αντίθετα με τον διαβήτη, ο προδιαβήτης είναι «γενικά σιωπηρός» και συνήθως δεν προκαλεί έντονα συμπτώματα που μπορεί να υποδηλώσουν την παρουσία του.
Μετά την κατανάλωση μεγάλων γευμάτων, ορισμένα άτομα με προδιαβήτη εμφανίζουν ακόμη επαναλαμβανόμενη ούρηση ή θαμπή όραση.
Τα σημάδια αυτά επίσης σχετίζονται με προσωρινή αύξηση του επιπέδου του σακχάρου στο αίμα. Μπορεί επίσης να αντικατοπτρίζουν πλήρη διαβήτη, αλλά σε πιο ήπια μορφή.
«Παρότι μας αρέσει να ταξινομούμε τα πράγματα σε κουτάκια, στην πραγματικότητα ο προδιαβήτης και ο διαβήτης τύπου 2 αποτελούν ένα συνεχές – πρόκειται για την ίδια διαδικασία σε διαφορετικά στάδια», εξηγεί ο δρ Romeo.
«Μερικές φορές οι άνθρωποι βρίσκονται στο όριο και παρατηρούν ορισμένα σημάδια, ακόμη και αν, τυπικά, δεν έχουν διαβήτη τύπου 2».
Κρίσιμης σημασίας η συχνή κίνηση
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την πρόληψη της εξέλιξης του προδιαβήτη, δηλώνουν οι ειδικοί του Χάρβαρντ.
Μια νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του BMJ, υπογραμμίζει αυτή την αντίληψη, προτείνοντας ότι οι γυναίκες που είχαν μια προσωρινή μορφή διαβήτη στη διάρκεια της κύησης μπορούν να μειώσουν κατά 90% τον κίνδυνο να εκδηλωθεί η νόσος αργότερα, φροντίζοντας να τηρήσουν πέντε σημαντικές παραμέτρους του τρόπου ζωής: υγιές βάρος, διατροφή καλής ποιότητας, τακτική σωματική άσκηση, μέτρια κατανάλωση αλκοόλ και αποφυγή του καπνίσματος.
Οι ερευνητές βάσισαν τα συμπεράσματά τους σε μια ανάλυση δεδομένων υγείας και τρόπου ζωής 28 ετών από 4.275 γυναίκες που είχαν διαβήτη σχετιζόμενο με την κύηση. Από αυτές, 924 ανέπτυξαν αργότερα διαβήτη.
Η συχνή κίνηση και άσκηση, ειδικότερα, είναι βασικής σημασίας για την αποφυγή του προβλήματος.
Νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στις 2 Δεκεμβρίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του The Journal of Clinical Endocrinology and Metabolism, δείχνει ότι οι γυναίκες που κάνουν περισσότερα βήματα κάθε μέρα μπορεί να έχουν χαμηλότερο κίνδυνο εκδήλωσης διαβήτη.
Οι ερευνητές ανέλυσαν τα ποσοστά διαβήτη, σε συνδυασμό με δεδομένα από φορητές συσκευές καταγραφής φυσικής κατάστασης από 5.677 άτομα (75% γυναίκες). Οι συμμετέχοντες με ημερήσιο αριθμό βημάτων 10.700 κατά μέσο όρο στην έναρξη της μελέτης είχαν 44% χαμηλότερη πιθανότητα να αναπτύξουν διαβήτη κατά τα επόμενα τέσσερα έτη, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες με μέσο αριθμό βημάτων 6.000 την ημέρα.
«Η τακτική άσκηση επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό το σάκχαρο αίματος», δηλώνει η Grinblatas.
«Η σύσταση για 30 λεπτά άσκησης τουλάχιστον πέντε ημέρες την εβδομάδα μπορεί να “σπάσει” σε 10λεπτα διαστήματα και να περιλαμβάνει περπάτημα, εργασίες στην αυλή και χορό. Οποιαδήποτε μορφή άσκησης είναι καλή για το σώμα και τον νου μας».
Η άσκηση αποδίδει καλά, όχι μόνο όσον αφορά τη μείωση της περιμέτρου της μέσης στα άτομα με κίνδυνο για διαβήτη.
«Η άσκηση μόνη της δεν οδηγεί σε απώλεια βάρους», αναφέρει ο δρ Romeo, «αλλά έχει σημαντικά οφέλη τα οποία δεν μπορούν να μετρηθούν στη ζυγαριά – όχι μόνο για την πρόληψη της εξέλιξης σε διαβήτη, αλλά και για την καρδιά, τη διάθεση και πολλές πλευρές της συνολικής υγείας που δεν καταγράφονται με την αλλαγή στο σωματικό βάρος».
Μαζί με τις αλλαγές στον τρόπο ζωής, το φάρμακο μετφορμίνη μπορεί να ενισχύσει τις προσπάθειες πρόληψης του διαβήτη σε ορισμένα άτομα με παχυσαρκία. Η μετφορμίνη μειώνει το επίπεδο του σακχάρου στο αίμα, βελτιώνοντας τον τρόπο που ο οργανισμός μεταφέρει το σάκχαρο (γλυκόζη) από το αίμα στα μυϊκά κύτταρα και στα κύτταρα των άλλων ιστών, όπου χρησιμοποιείται ως καύσιμο για την παροχή ενέργειας.
Οι έρευνες δείχνουν ότι η μετφορμίνη μειώνει τις πιθανότητες εξέλιξης του προδιαβήτη σε διαβήτη κατά το ένα τρίτο, δηλώνει ο δρ Romeo, αν και οι παρεμβάσεις στον τρόπο ζωής αποδίδουν ακόμη καλύτερα, μειώνοντας την πιθανότητα εξέλιξης κατά περίπου 60%.
«Σε ορισμένα άτομα ο στόχος μπορεί να μην είναι η απώλεια βάρους, αλλά το να ασκούνται σε όποιο επίπεδο μπορούν – χωρίς να το βλέπουν ως μια κούρσα ταχύτητας, αλλά ως κάτι που μπορούν να ενσωματώσουν στην καθημερινή τους ρουτίνα στο πέρασμα του χρόνου», καταλήγει ο δρ Romeo.
Διατροφή και διαβήτης: Μια πολύπλοκη σχέση
Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν ότι η κατανάλωση γλυκών –ή τροφών που περιέχουν επεξεργασμένα σάκχαρα– μπορεί να προκαλέσει διαβήτη. Το πράγμα όμως δεν είναι τόσο απλό, δηλώνει η Emma Samuels Grinblatas, πιστοποιημένη διαιτολόγος στο Ιατρικό Κέντρο Beth Israel Deaconess.
Ο διαβήτης τύπου 2 προκαλείται από έναν συνδυασμό δύο διαδικασιών. Πρώτον, ο οργανισμός αναπτύσσει αντίσταση στην ορμόνη ινσουλίνη και δεν μπορεί να την αξιοποιήσει σωστά για τη μεταφορά της γλυκόζης (του σακχάρου) από το αίμα στα κύτταρα.
Στη συνέχεια, το πάγκρεας δεν μπορεί να αντεπεξέλθει στην ανάγκη για διαρκώς αυξανόμενη παραγωγή ινσουλίνης. Ωστόσο, μια γυναίκα χωρίς διαβήτη που τρώει μερικά κουλουράκια ή ένα κομμάτι κέικ δεν θα έχει πρόβλημα, γιατί το πάγκρεάς της λειτουργεί φυσιολογικά και μπορεί να αντιμετωπίσει τη δοκιμασία.
Η Grinblatas λέει ότι πολλές από τις ασθενείς της με διαβήτη «έχουν οδηγηθεί να πιστεύουν ότι δεν κάνει να φάνε ζάχαρη. Αυτό όμως δεν είναι αλήθεια», επισημαίνει. «Τίποτα δεν είναι από μόνο του κακό. Όλα είναι θέμα ισορροπίας».
Η γλυκόζη είναι μια πηγή ενέργειας που τη χρειάζεται ο οργανισμός μας. Παρότι πρέπει να ελέγχετε τις ετικέτες των τροφών για το περιεχόμενό τους σε ζάχαρη, η Grinblatas δηλώνει ότι είναι εξίσου σημαντικό να παρακολουθείτε την κατανάλωση υδατανθράκων –η οποία μπορεί επίσης να προκαλέσει αύξηση της γλυκόζης αίματος– εάν ανησυχείτε για τον διαβήτη.
Νέα μελέτη δείχνει ότι η διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες μπορεί γρήγορα να επαναφέρει ένα αυξημένο επίπεδο A1c (ένα μέτρο του σακχάρου αίματος κατά τους προηγούμενους μήνες) σε ένα πιο υγιές εύρος.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2022 στην ηλεκτρονική έκδοση του JAMA Network Open, ανέλυσε 150 ηλικιωμένα άτομα (75% γυναίκες) με μη αντιμετωπισμένο προδιαβήτη ή διαβήτη μη βαριάς μορφής για έξι μήνες, τα οποία χωρίστηκαν με τυχαίο τρόπο σε δύο ομάδες: οι μισοί κλήθηκαν να ακολουθήσουν μια διατροφή με χαμηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και είχαν συχνή συμβουλευτική σχετικά με τη διατροφή και οι άλλοι μισοί ακολούθησαν τη συνηθισμένη τους διατροφή. «Πολλοί από τους ασθενείς μου προσπαθούν σκληρά για να μειώσουν την πρόσληψη σακχάρου αλλά συνεχίζουν να έχουν πολύ υψηλή πρόσληψη υδατανθράκων», σχολιάζει η Grinblatas.
«Αν τρώτε ένα κουλούρι ή μια μπάρα πρωινού το πρωί, δοκιμάστε να φάτε ένα αυγό, γιαούρτι χωρίς ζάχαρη ή το παραδοσιακό πρωινό βρόμης, προσθέτοντας ένα φρούτο ή ψιλοκομμένους ξηρούς καρπούς. Μια καλή ισορροπία υδατανθράκων, υγιεινών λιπαρών και πρωτεΐνης επιβραδύνει την πέψη και βοηθά τους ανθρώπους να αισθάνονται χορτάτοι.»
Τρεις τύποι εξετάσεων σακχάρου αίματος
Ο έλεγχος για προδιαβήτη και διαβήτη βασίζεται σε εξετάσεις που μετρούν το επίπεδο της γλυκόζης (του σακχάρου) στο αίμα. Θα πρέπει να κάνετε έλεγχο κάθε δύο με τρία χρόνια εάν τα προηγούμενα αποτελέσματα είναι φυσιολογικά και αν δεν έχετε αλλαγές στους παράγοντες κινδύνου, αναφέρει ο δρ Giulio Romeo, αναπληρωτής ιατρικός διευθυντής στο Τμήμα ∆ιαβήτη Ενηλίκων του ∆ιαβητολογικού Κέντρου Joslin.
Οι τρεις ακόλουθες εξετάσεις μπορούν να δείξουν το επίπεδο σακχάρου αίματος. Ρωτήστε τον γιατρό σας ποια από αυτές –ή ποιος συνδυασμός τους– είναι κατάλληλη για εσάς.
Γλυκόζη αίματος νηστείας. Σταματάτε να τρώτε οκτώ ή περισσότερες ώρες πριν από την εξέταση, γεγονός που δείχνει πόσο καλά μπορεί το σώμα σας να επεξεργαστεί το σάκχαρο του αίματος στη διάρκεια της νύχτας. Ένα επίπεδο σακχάρου αίματος νηστείας 99 χιλιοστόγραμμα ανά δεκατόλιτρο (mg/dL) ή χαμηλότερο θεωρείται φυσιολογικό, ένα επίπεδο 100 έως 125 mg/dL υποδηλώνει προδιαβήτη και ένα επίπεδο 126 mg/dL ή υψηλότερο υποδηλώνει διαβήτη.
A1c. Αντικατοπτρίζει το μέσο επίπεδο του σακχάρου στο αίμα τους τελευταίους δύο ή τρεις μήνες. Μια τιμή A1c κάτω από 5,7% θεωρείται φυσιολογική, μια τιμή 5,7 έως 6,4% υποδηλώνει προδιαβήτη και μια τιμή 6,5% ή υψηλότερη υποδηλώνει διαβήτη.
Τεστ ανοχής στη γλυκόζη. Η εξέταση αυτή, η οποία πραγματοποιείται μετά από ολονύχτια νηστεία, περιλαμβάνει τη λήψη αρκετών δειγμάτων αίματος πριν και μετά την κατανάλωση ενός σακχαρούχου υγρού. Σε μια μέτρηση του σακχάρου στο αίμα δύο ώρες μετά την κατανάλωση του υγρού, ένα επίπεδο 140 mg/dL ή χαμηλότερο θεωρείται φυσιολογικό, ένα επίπεδο 141 έως 199 mg/dL υποδηλώνει προδιαβήτη και ένα επίπεδο 200 mg/dL ή υψηλότερο υποδηλώνει διαβήτη. Μια παραλλαγή αυτής της εξέτασης χρησιμοποιείται για τη διάγνωση του διαβήτη στη διάρκεια της κύησης.