Η αποτίμηση της συμβολής ενός πρωθυπουργού στην εξέλιξη της χώρας του καθορίζεται από την ικανότητα αποστασιοποίησης από κομματικές ταυτότητες, πολιτικά στερεότυπα και από το εύρος της θεώρησης. Η πρώτη τετραετία Σημίτη έβγαλε τη χώρα από μια ιστορική φάση στην οποία πραγματοποιήθηκαν σημαντικές κοινωνικές και θεσμικές παρεμβάσεις, αλλά και χαρακτηριζόταν από συνεχή δημοσιονομικά ελλείμματα, πληθωρισμό, αδύναμη μεγέθυνση, αποβιομηχάνιση και αβεβαιότητα για το αύριο. Η δεύτερη τετραετία επιδίωξε να θέσει τη χώρα σε πιο στέρεη αναπτυξιακή, εξωστρεφή και διεθνοπολιτική τροχιά, να της προσδώσει την αξιοπιστία που οφείλει να έχει ένα μέλος της Ε.Ε. και να αντλήσει τα οφέλη.
Ιδιαίτερα, η δεύτερη τετραετία χαρακτηρίστηκε από μια προσπάθεια γεφύρωσης αντιλήψεων που ξεπερνιούνταν με τα δεδομένα μιας νέας εποχής, με τις αλλαγές του ευρώ και τις οικονομικές, τεχνολογικές και άλλες εξελίξεις της παγκοσμιοποίησης. Ωστόσο, μετά το κλείδωμα της ένταξης στην ΟΝΕ, το κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό κυριαρχήθηκε από τη συνεχή αναζήτηση αντιστάσεων ή και συγκρούσεων και την εμμονή στη διατήρηση κλυδωνιζόμενων κεκτημένων, τα οποία δεν σχετίζονταν με κανενός είδους συλλογικούς στόχους και αξίες. Οι συνέπειες για τη χώρα δεν απασχολούσαν.
Στην αρχή της τετραετίας αυτής, ταυτότητες και ασφαλιστικό ήταν δυο μεγάλα πεδία, στα οποία η πολιτική ένταση αποδείχθηκε στείρα ή αρνητική. Τι έγινε αφού άλλαξαν οι ταυτότητες; Κανείς δεν ενδιαφέρθηκε ποσώς. Τι έγινε με το ασφαλιστικό; Σε οκτώ χρόνια, προκλήθηκε μια τεράστια κρίση, μια οιωνεί πτώχευση, μια σοβαρή περικοπή συντάξεων και πολλά άλλα. Αναλύσεις τεκμηριώνουν την ισχυρή παρουσία μιας γενικευμένης άρνησης της ελληνικής κοινωνίας στο να αποδεχθεί και να ενσωματώσει τη νεωτερικότητα και τη μετεξέλιξη. Αν και πολιτικές και κοινωνικές αντιθέσεις είναι στοιχείο της λειτουργίας μιας δημοκρατίας, μια κοινωνία που απλώς αρνείται, αδιαφορώντας για μια καλύτερη εκδοχή αυτού που απορρίπτει, παγιδεύει την πορεία της προς το μέλλον. Το σενάριο αυτό το ζήσαμε.
Υπάρχει μεγάλη συζήτηση για τις μεταρρυθμίσεις στη δεύτερη τετραετία Σημίτη. Ναι, χρειάζονταν μεγάλες και μικρές μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές. Όπως και πριν, και μετά και μέχρι σήμερα. Όμως πρωτοβουλίες στην κατεύθυνση αυτή βρίσκονταν αντιμέτωπες με μια κουλτούρα που είχε καλλιεργήσει η πρόσφατη ιστορία της χώρας και ένα κουβαριασμένο πολιτικό παρελθόν. Έτσι, κάποιες έγιναν, και πέτυχαν. Άλλες έγιναν μερικώς. Άλλες όχι. Αυτές δεν έγιναν ποτέ.
Οι ηγέτες κρίνονται -και συγκρίνονται- από τα λάθη, αλλά και τις επιτυχίες τους, και το ισοζύγιο της πολιτικής τους για την κοινωνία. Όλοι, ανεξαίρετα, έχουν κάνει λάθη, ο Κ. Σημίτης δεν εξαιρείται. Θα ήταν κωμικό όμως, η αποτίμηση να γίνει με τα λάθη αντί τη θετική συμβολή καθενός. Η δεύτερη τετραετία Σημίτη έφερε τη χώρα στις ευρωπαϊκές διαδικασίες. Μέσα από μεταρρυθμίσεις στην οργάνωση των επενδύσεων, υλοποίησε τις πιο σημαντικές -ποσοτικά και ποιοτικά- δημόσιες επενδύσεις, που όλοι τις απολαμβάνουμε εδώ και είκοσι χρόνια. Εξασφάλισε εξαιρετικές οικονομικές και κοινωνικές επιδόσεις. Μέσα από μεταρρυθμίσεις στην εξωτερική και την ευρωπαϊκή πολιτική της χώρας και τις θέσεις που πήρε στα μεγάλα προβλήματα της Ε.Ε. (εισβολή στο Ιράκ, διεύρυνση και ένταξη Κύπρου, πολιτικές συνοχής κ.α.) και την οργάνωση μεγάλων σχεδίων (π.χ. Ολυμπιάδα) έδωσε μια μοναδική διακριτή και θετική ταυτότητα στην Ελλάδα.
Ίσως, η ακόμα πιο μεγάλη συμβολή της διακυβέρνησης του Κ. Σημίτη -πρώτης και δεύτερης- πρέπει να αναζητηθεί σε πιο αφανή πεδία: στην προσπάθειά του, σε μια κοινωνία, η οποία μαγευόταν από ένα φαντασιακό παρελθόν, αντιστεκόταν στο ορθολογικό και ιεραρχούσε χαμηλά τις συλλογικές αξίες, να εισάγει έναν ορθολογισμό στην πολιτική, να συμβάλει και αυτός στην πραγμάτωση μέρους των μεγάλων προσδοκιών του 1974, να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον στους ανθρώπους της χώρας για την οποία αγωνίστηκε από τη δεκαετία του 1960 και να πετύχει μια ισορροπία μεταξύ οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και διεθνοπολιτικού, ώστε να οικοδομηθεί ένα μέλλον με καλύτερη αφετηρία. Η επιτυχία ήταν μερική. Άξιζε.
*Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης είναι Ομότιμος Καθηγητής Πανεπ/μίου Αθηνών, π. υπουργός