«Πρόκειται για μία πραγματικά ιστορική μεταρρύθμιση στην παιδεία και ειδικά στην ανώτατη εκπαίδευση. Ενισχύουμε ακόμη περισσότερο το δημόσιο πανεπιστήμιο και ταυτόχρονα διαμορφώνουμε το πλαίσιο ώστε να λειτουργήσουν επιτέλους και στην Ελλάδα μη κερδοσκοπικά, μη κρατικά ιδρύματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης». Με τη δήλωση αυτή, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε το νομοσχέδιο για το «Ελεύθερο Πανεπιστήμιο» όπως τιτλοφορείται, το οποίο αποτελείται από δύο σκέλη. Το πρώτο αφορά διατάξεις που (όπως είχε παρουσιάσει η «Κ» στις 16/12) ικανοποιούν αιτήματα των πανεπιστημίων και ενισχύουν την εξωστρέφεια και την αυτονομία τους, όπως χρηματοδότηση για οργάνωση κοινών προγραμμάτων με ξένα ΑΕΙ και θεσμοθέτηση του δικαιώματος να ιδρύουν και να καταργούν τμήματα χωρίς την ουσιαστική έγκριση του υπουργείου Παιδείας. Βέβαια, το μείζον θέμα του ν/σ είναι η θεσμοθέτηση των μη κερδοσκοπικών μη κρατικών ΑΕΙ. Δηλαδή, η θεσμοθέτηση της δυνατότητας ξένα ΑΕΙ να ιδρύουν στην Ελλάδα παραρτήματα, είτε μέσω νέων επενδύσεων είτε μέσω των νυν ιδιωτικών κολεγίων, εάν φυσικά πληρούν τους όρους που θα θέσει η πολιτεία.
Ειδικότερα, σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», στο υπουργικό συμβούλιο συζητήθηκαν με ενδιαφέρον εάν το εγχείρημα είναι συνταγματικά θωρακισμένο, καθώς και ο τρόπος επιλογής των φοιτητών από τα μη κερδοσκοπικά μη κρατικά ΑΕΙ. Μάλιστα, παρότι φέρεται να έχει «κλειδώσει» ότι οι φοιτητές θα επιλέγονται με βάση το σύστημα που υιοθετεί το μητρικό πανεπιστήμιο, χθες στο υπουργικό συζητήθηκε ακόμη και να τεθεί ελάχιστη βάση εισαγωγής (ΕΒΕ) στα μη κρατικά ΑΕΙ. Αυτή εξετάζεται να είναι η ΕΒΕ που θα επιτυγχάνουν οι υποψήφιοι στα αντίστοιχα τμήματα των δημόσιων ΑΕΙ.
Ως προς τη συνταγματική θωράκιση του εγχειρήματος, η κυβέρνηση αναφέρει ότι «μια σύγχρονη και επίκαιρη ανάγνωση του άρθρου 16 του Συντάγματος υπό το φως του ενωσιακού δικαίου επιτρέπει τη λειτουργία παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων με την εγγύηση και εποπτεία του κράτους. Η ορθότητα δε της προτεινόμενης προσέγγισης προκύπτει από γνωμοδοτήσεις έγκριτων καθηγητών Συνταγματικού Δικαίου (ενδεικτικά Σκουρής/Βενιζέλος, Αλιβιζάτος, Μανιτάκης, Σπυρόπουλος κ.ά.)». Και προσθέτει: «Μια ερμηνεία που θα επεξέτεινε το εύρος της απαγόρευσης και στην εγκατάσταση παραρτημάτων ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα θα ερχόταν σε ευθεία αντίθεση με τις θεμελιώδεις ελευθερίες της ευρωπαϊκής ένωσης, την ελεύθερη εγκατάσταση και την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. (ιδίως του άρθρου 14 “ελευθερία ίδρυσης ακαδημαϊκών ιδρυμάτων”) αλλά και διατάξεις διεθνών συμβάσεων, τις οποίες έχει επικυρώσει η Ελλάδα, όπως η γενική συμφωνία για τις συναλλαγές στον τομέα των υπηρεσιών, που περιλαμβάνεται στο παράρτημα 1 B της συμφωνίας για την ίδρυση του Παγκοσμίου Οργανισμού Εμπορίου (General Agreement on Trade in Services – GATS)».
Στόχος είναι να λειτουργήσουν το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026, αλλά το 2027 είναι επικρατέστερο σενάριο.
Ως προς το ερώτημα γιατί η κυβέρνηση επέλεξε τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα των παραρτημάτων, η απάντηση είναι ότι «οι διαδοχικές προτάσεις συνταγματικής αναθεώρησης του άρθρου 16 της Νέας Δημοκρατίας προέβλεπαν την άρση του κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση με την ίδρυση μη κερδοσκοπικών μη κρατικών πανεπιστημίων. Θεωρούμε ότι αυτό το θεμελιώδες βήμα συνιστά μια ασφαλή ερμηνεία του άρθρου 16 υπό το φως του ενωσιακού δικαίου». Από την άλλη, εκτιμάται πως η επιλογή της νομικής φόρμας των μη κερδοσκοπικών ΑΕΙ και όχι των ιδιωτικών διευκολύνει την επίτευξη πολιτικών συναινέσεων (πιθανότητα με το ΠΑΣΟΚ) όταν θα ψηφίζεται το νομοσχέδιο στη Βουλή.
Προφανώς για την ίδρυση και λειτουργία μη κρατικών ΑΕΙ θα υπάρχουν όροι ακαδημαϊκοί (ενδεικτικά στην αρχή της λειτουργίας θα πρέπει να έχουν τουλάχιστον 30 πανεπιστημιακούς με διδακτορικό τίτλο), οικονομικοί (η εγγύηση φθάνει τα δύο εκατομμύρια ευρώ) και κτιριολογικοί. Οι όροι κρίνονται ιδιαιτέρως αυστηροί. Από την πλευρά του, βέβαια, ο αρμόδιος υπουργός εμφανίζεται αισιόδοξος ότι γρήγορα θα βρεθούν ξένα ΑΕΙ που θα θέλουν να επενδύσουν στην Ελλάδα. Χαρακτηριστικά, σε χθεσινές δηλώσεις του σε ΜΜΕ ανέφερε ότι στόχος είναι τα μη κερδοσκοπικά ΑΕΙ να ξεκινήσουν το ακαδημαϊκό έτος 2025-2026, αλλά το πιο πιθανό είναι να δούμε το πρώτο μη κρατικό ΑΕΙ στη χώρα μας πριν από το τέλος της κυβερνητικής τετραετίας, δηλαδή το 2027.
Ο ρόλος της ΕΘΑΑΕ
Ως προς τους όρους εγκατάστασης των παραρτημάτων των ξένων πανεπιστημίων στην Ελλάδα, η Εθνική Αρχή Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ) θα είναι αρμόδια για τον έλεγχο των προϋποθέσεων εγκατάστασης και αδειοδότησης των ξένων παραρτημάτων, για την αξιολόγηση αυτών και την πιστοποίηση των προγραμμάτων σπουδών τους. Για την αδειοδότηση παραρτήματος ξένου πανεπιστημίου, θα πρέπει να αποτελείται από τον πρώτο χρόνο λειτουργίας από τουλάχιστον τρεις πανεπιστημιακές σχολές. Το υπουργείο Παιδείας δημοσιοποίησε ακόμη οκτώ προϋποθέσεις, σε ένα σύνολο περίπου 60. Το νομοσχέδιο θα δοθεί σε δημόσια διαβούλευση τον Ιανουάριο.
Απογοητευμένοι οι ιδιοκτήτες των κολεγίων
«Πάγωσαν» οι ιδιοκτήτες των κολεγίων διαβάζοντας τις ανακοινώσεις του Μεγάρου Μαξίμου για τα μη κερδοσκοπικά μη κρατικά πανεπιστήμια. Οι όροι που τους προβληματίζουν είναι όχι μόνο το ύψος της εγγυητικής επιστολής –συνολικά 2 εκατ. ευρώ στην αρχή– αλλά και η νομική μορφή των νέων δομών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Και αυτό διότι προτιμούσαν τα νέα ΑΕΙ να έχουν τη νομική μορφή των ιδιωτικών.
Με τη συγκεκριμένη νομική φόρμα το ξένο πανεπιστήμιο θα έχει θέση ισχύος σε σειρά ζητημάτων, με κρισιμότερα τη διοίκηση και το ταμείο.
Ειδικότερα, σήμερα στην Ελλάδα λειτουργούν 36 ιδιωτικά κολέγια ως παραρτήματα ευρωπαϊκών ΑΕΙ. Για να «πανεπιστημιοποιηθούν» τα ιδιωτικά κολέγια θα πρέπει το ξένο πανεπιστήμιο με το οποίο συνεργάζονται να συστήσει ένα μη κερδοσκοπικό μη κρατικό ΑΕΙ. Οπως ανέφερε χθες στην «Κ» ο Νίκος Μακρυπλίδης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Ελληνικών Κολεγίων, η μετάβαση στο νομικό καθεστώς τού «μη κερδοσκοπικού» απαιτεί από τα ιδιωτικά κολέγια την εκχώρηση δικαιωμάτων προς το ξένο ΑΕΙ με το οποίο θα συνεργαστούν. Τώρα καταβάλλουν στο ΑΕΙ μόνο τα δικαιώματα στο πλαίσιο της σύμβασης δικαιόχρησης, τα οποία κυμαίνονται από 800 έως 1.200 ανά φοιτητή ετησίως. Ουσιαστικά, θα αλλάξει η φιλοσοφία λειτουργίας των ελληνικών κολεγίων.
Επίσης, στο πλαίσιο ενός μη κερδοσκοπικού μη κρατικού ΑΕΙ, το ξένο πανεπιστήμιο θα έχει θέση ισχύος σε σειρά ζητημάτων, με κρισιμότερα τη διοίκηση και το ταμείο. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις αρχές Δεκεμβρίου εστάλη στο Μέγαρο Μαξίμου επιστολή στην οποία τονίζεται ότι όσα κολέγια αδειοδοτηθούν, θα πρέπει να μην ελέγχονται οικονομικά από τα συνεργαζόμενα ξένα ΑΕΙ, αλλά μόνο εκπαιδευτικά, όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα.Από την πλευρά των δημόσιων ΑΕΙ, πρυτάνεις που μίλησαν στην «Κ» ανέφεραν ότι είχαν ακούσει τις κυβερνητικές ανακοινώσεις για τη στήριξη των δημόσιων ΑΕΙ από την ηγεσία του υπουργείου Παιδείας στη συνεδρίαση της Συνόδου Πρυτάνεων την περασμένη Παρασκευή.
Οσο για τις αναφορές για τα μη κερδοσκοπικά ΑΕΙ, τις θεωρούν πολύ γενικές. «Αυτό που είδαμε δεν αποτελεί νομοσχέδιο, αλλά ένα κείμενο γενικών διακηρύξεων», παρατήρησε χθες στην «Κ» ο Χρήστος Μπούρας, πρύτανης του Πανεπιστημίου Πατρών και μέλος του προεδρείου της Συνόδου Πρυτάνεων. Από την πλευρά του ο πρύτανης του Παν. Δυτικής Μακεδονίας Θεόδωρος Θεοδουλίδης μιλώντας στην «Κ» επισήμανε τον κίνδυνο να πληγούν τα δημόσια περιφερειακά ΑΕΙ από τη λειτουργία των ιδιωτικών. Συγκεκριμένα σημείωσε ότι «προέχουν οι δικλίδες ασφαλείας που θα αποτρέψουν τον κίνδυνο ανακοπής της αναπτυξιακής πορείας στην οποία έχουν εισέλθει τα δημόσια πανεπιστήμια μπροστά στις ραγδαίες αλλαγές της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα και στο νέο τοπίο στην ανώτατη εκπαίδευση διεθνώς, με επίκεντρο την ενδυνάμωσή τους, ειδικά των περιφερειακών. Τα περιφερειακά πανεπιστήμια δεν αποτελούν σήμερα απλώς εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά καίριους αναπτυξιακούς βραχίονες και είναι άμεσα συνδεδεμένα με τις προοπτικές ανάπτυξης, καινοτομίας, απασχόλησης και ευημερίας στις τοπικές κοινωνίες. Για παράδειγμα, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας είναι στρατηγικός εταίρος της πολιτείας. Υπάρχει σε εξέλιξη ένα πολυδιάστατο αναπτυξιακό πρόγραμμα, άμεσα συνδεδεμένο με επενδύσεις αιχμής σε υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό, και με την προοπτική να αναδειχθεί το ΑΕΙ σε κόμβο πράσινης καινοτομίας και έρευνας στη Μεσόγειο και στην Ευρώπη. Αυτός ο πολύπλευρος αναπτυξιακός στόχος των δημόσιων περιφερειακών πανεπιστημίων δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί υπό την απειλή συρρίκνωσής τους που συνεπάγεται η ενδεχόμενη μείωση της ζήτησης στα προγράμματα σπουδών τους από την είσοδο των μη κρατικών πανεπιστημίων». Ως προς τους φοιτητές, φοιτητικοί σύλλογοι προσκείμενοι στο ΚΚΕ, κάνοντας λόγο για υποβάθμιση των πτυχίων των δημόσιων ΑΕΙ, ζητούν να αποσυρθεί το νομοσχέδιο, προαναγγέλλοντας κινητοποιήσεις και καταλήψεις σχολών.