Ήταν Πέμπτη πριν από λίγο καιρό, όταν η Λένα γύρισε από τον φούρνο όπου δουλεύει στο σπίτι της στον Μαραθώνα, έχοντας στον νου της να βάλει πλυντήριο. Χρειαζόταν καθαρά ρούχα. Αυτό, όμως, δεν μπορούσε να συμβεί. Ποιο ήταν το πρόβλημα; Ο χαμηλός κατώτατος μισθός, τα πανάκριβα ενοίκια και το αυξημένο κόστος ζωής, η αγάπη της για τα σκυλιά και η θρησκευτική πίστη της μητέρας της. Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Η Λένα είναι 38 ετών, έχει μια σταθερή δουλειά εδώ και πολλά χρόνια και ζει στο πατρικό της, μαζί με τα πέντε πρώην αδέσποτα σκυλάκια που έχει υιοθετήσει.
Εκείνη την Πέμπτη ήταν η γιορτή του Σταυρού, κατά την οποία, σύμφωνα με τη μητέρα της, «απαγορεύεται» να γίνονται βαριές δουλειές του σπιτιού, και τα ρούχα της έμειναν άπλυτα. «Δεν χωρούν δύο νοικοκυρές στο ίδιο σπίτι», λέει, σχολιάζοντας πως η συγκατοίκηση με τους γονείς της επιβάλλεται από την περιρρέουσα οικονομική ανασφάλεια αλλά και την επιλογή της να φροντίζει όλα αυτά τα ζώα, μια απόφαση με αρκετό κόστος. «Δεν μπορώ να μείνω ούτε έναν μήνα χωρίς μισθό, και αυτό με αποτρέπει από το να κυνηγήσω κάποια άλλη δουλειά, πιθανώς με καλύτερες απολαβές, αλλά όχι σταθερή. Μένω λοιπόν σε αυτά που παίρνω, που δεν αρκούν επ’ ουδενί για να συντηρήσω μόνη μου ένα σπίτι». Αναφέρει ότι πολλοί συνομήλικοί της βρίσκονται εγκλωβισμένοι σε παρόμοιες καταστάσεις. Τα ενοίκια στην περιοχή της είναι απαγορευτικά, και όσα διαμερίσματα δεν είναι πανάκριβα βρίσκονται σε πολύ κακή κατάσταση: «Είναι εντελώς ρημάδια. Αν μετακομίσω σε κάποιο από αυτά, θα πάθω κατάθλιψη. Εξάλλου, δεν θα είχα χρήματα για μια έκτακτη περίσταση, αν χαλούσε π.χ. το αυτοκίνητο. Ούτε θα μπορούσα να πάω κάπου έστω ένα διήμερο. Θα ήμουν απλώς σε ένα σπίτι κλεισμένη μόνη μου».
Η Λένα δεν αποτελεί εξαίρεση. Το ποσοστό των ενήλικων Ελλήνων που μένουν ακόμη στο πατρικό τους είναι από τα υψηλότερα στην Ευρώπη, ενώ φαίνεται ότι η τάση είναι αυξητική. Το 2012, αφορούσε το 61,7% των Ελλήνων ηλικίας 18-34 ετών, ποσοστό έφτασε το 2021 στο 72,9% (Eurostat). Το αντίστοιχο ποσοστό για την Εσθονία είναι 32,8%, την Κύπρο 54%, τη Λιθουανία 45,3%. Οι διαφορές ανάμεσα στις χώρες είναι μεγάλες, ωστόσο αυτό που παραμένει κοινό σε όλα τα κράτη-μέλη, σύμφωνα με άλλη έρευνα της ίδιας υπηρεσίας, είναι ότι οι γυναίκες φεύγουν από την οικογενειακή εστία νωρίτερα: για το 2021, ο μέσος όρος για τις γυναίκες ήταν τα 25,5 χρόνια, ενώ για τους άνδρες τα 27,4. Η μεγαλύτερη διαφορά καταγράφηκε στη Σερβία (η οποία συμμετείχε στην έρευνα ως υποψήφια προς ένταξη χώρα), όπου η διαφορά ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες σε σχέση με τον χρόνο αποχώρησης ήταν πέντε ολόκληρα χρόνια.
Θέμα ταμπού
Μπορεί η Ελλάδα να είναι από τις χώρες όπου τα παιδιά αργούν να φύγουν από τη φωλιά των γονιών, το θέμα όμως παραμένει ταμπού σε κοινωνικές συναναστροφές. «Μερικοί νομίζουν πως είμαστε μαμόθρεφτα. Συχνά ντρέπομαι να λέω ότι μένω με τους γονείς μου, δεν ξέρω τι εικόνα μπορεί να σχηματίσουν οι άλλοι», σχολιάζει η Λένα και θυμάται πως πριν από λίγα χρόνια, μια κοπέλα στο γυμναστήριο την έφερε σε δύσκολη θέση όταν έσπευσε να την ειρωνευτεί στο άκουσμα της συγκεκριμένης πληροφορίας, τονίζοντας ότι εκείνη «έκανε δύο δουλειές προκειμένου να φύγει από το πατρικό της». Ωστόσο, σε δεύτερο χρόνο, η ίδια κοπέλα παραδέχτηκε ότι οι γονείς της πληρώνουν ακόμη το σούπερ μάρκετ και τα έξοδα του αυτοκινήτου. «Με ενοχλεί άνθρωποι βολεμένοι που έχουν βοήθεια από τους γονείς τους να υποτιμούν εμάς που δεν έχουμε. Γιατί εγώ, όταν φύγω από το πατρικό μου, θα είναι επειδή τα κατάφερα εκατό τοις εκατό μόνη μου, δεν θα έχω καμία βοήθεια. Αν ανοίγει αυτή η συζήτηση, δεν τη συνεχίζω, με στενοχωρεί», λέει η Λένα.
Με τις τιμές των ενοικίων στις ελληνικές πόλεις να έχουν σκαρφαλώσει σε απρόσιτα ύψη και τους μισθούς να έχουν παραμείνει σχεδόν σταθεροί, τα βασικά κίνητρα της συγκατοίκησης με τους γονείς παραμένουν τα οικονομικά. Από πρόσφατη έρευνα της Online Mortgage Advisor (www.onlinemortga
«Με φοβίζει το ενδεχόμενο να μείνω μόνη μου, γιατί στην Ελλάδα του σήμερα σκέφτεσαι ότι πρέπει να μαζέψεις χρήματα για το μέλλον, μην τύχει κάτι…» λέει η Έλενα, 31 ετών. «Ακόμα και ένα σεμινάριο να θέλω να κάνω, θα είναι πολύ δύσκολο να το στηρίξω οικονομικά. Από την άλλη, είναι σίγουρα ανεκτίμητο το να ζεις σε ένα σπίτι χωρίς εντάσεις, γιατί φυσικά από την κούραση της καθημερινότητας προκύπτουν ζητήματα. Είναι ένα δίπολο στο οποίο αμφιταλαντεύομαι. Τι επιλέγεις, την ψυχική σου ηρεμία ή την οικονομική ασφάλεια;» Η Έλενα συγκατοικεί στη Θεσσαλονίκη με τη μητέρα της. Δουλεύει ως φιλόλογος, σε ημιαπασχόληση, ενώ και όταν δούλευε με σύμβαση πλήρους απασχόλησης σε ΜΚΟ, οι συμβάσεις της ήταν μηνιαίες, οπότε φοβόταν να κάνει το επόμενο βήμα. Με τη μητέρα της και τον αδερφό της, που ζει περιοδικά μαζί τους, συνεννοούνται καλά, χωρίζοντας τις δουλειές του σπιτιού σε βάρδιες, ενώ υπάρχει και πλήρης ελευθερία σε ό,τι αφορά τις επισκέψεις των φίλων σπίτι. Σκέφτεται ότι στο μέλλον θέλει να «μεγαλώσει» και να ζήσει μόνη, όμως, όπως λέει, το γεγονός ότι ζει με τη μητέρα της επιδρά και θετικά στην ψυχολογία της πολλές φορές, αφού έχει πάντα μια παρέα να μοιραστεί ένα πρόβλημα ή τα καθημερινά. «Έχει και πικρά και γλυκά στοιχεία», καταλήγει.
Δεύτερη φορά παιδί
Η συγκατοίκηση με τους γονείς, εκτός από τις τριβές, έρχεται και με μπόνους: οικονομία στο ενοίκιο, μαγειρεμένο φαγητό, αίσθηση ασφάλειας. Για κάποιους, αποτελεί αναγκαίο και προσωρινό στάδιο έπειτα από μια μεγάλη αλλαγή, όπως ένας χωρισμός ή αλλαγή δουλειάς. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι και ο 31χρονος Δημήτρης από το Αιγάλεω, που εργάζεται ως ασφαλιστικός σύμβουλος και καθηγητής μαθηματικών. Επέστρεψε στο πατρικό του πέρυσι, έπειτα από μια δίχρονη συγκατοίκηση με την πρώην σύντροφό του. «Όταν γύρισα μετά τον χωρισμό, οι γονείς μου με βοήθησαν πολύ να βρω τις ισορροπίες μου, με το να στέκονται απλώς δίπλα μου και να μου προσφέρουν ανιδιοτελώς είτε την παρέα τους, είτε τη σιωπή τους, είτε τη βοήθειά τους. Τους αρέσει που ζούμε ξανά μαζί, ξέροντας βέβαια ότι δεν θα μείνω εκεί για πάντα». Η σχέση τους, όπως λέει ο Δημήτρης, χρειάζεται μια νέα ισορροπία. «Όταν βρίσκεις έτοιμο το φαγητό και πλυμένα τα ρούχα σου, επαναπαύεσαι, ενώ οι γονείς επίσης παίρνουν δύναμη από το ότι ακόμη φροντίζουν το παιδί τους, νιώθω ότι εξαρτώνται από μένα και εγώ άθελά μου εξαρτώμαι από αυτούς».
Το πρόσημο, πάντως, είναι θετικό. Ο Δημήτρης λέει ότι εκτιμά τις στιγμές με τους δικούς του: όταν τρώνε όλοι μαζί στο ίδιο τραπέζι ή όταν γυρίζει από τη δουλειά ή ετοιμάζεται για βραδινή έξοδο και τους βλέπει μαζί, να παρακολουθούν αγαπημένοι τηλεόραση όσο αυτός κάνει τη δική του ζωή. «Με συγκινεί όταν βλέπω ότι συνυπάρχουν καλά», λέει. Η μεγαλύτερη δυσκολία που εντοπίζει είναι η έλλειψη ιδιωτικότητας: «Δεν μπορώ να φέρω όποιον θέλω σπίτι μου, είτε πρόκειται για φίλο είτε για σύντροφο. Επίσης, ακόμα και να γυρίσεις σκασμένος από το γραφείο, αν δεις μπροστά σου δύο ανθρώπους, θα πρέπει να τους μιλήσεις. Δεν μπορείς να τους αγνοείς», αναφέρει ευγενικά.
Η 33χρονη Μαρία ένιωσε επίσης την ανάγκη της οικογενειακής φροντίδας επιστρέφοντας από το Λονδίνο στο πατρικό της στην Πάτρα. Εργαζόταν ως νηπιαγωγός σε δύο δουλειές, είχε νιώσει να εξαντλείται, ενώ το κερασάκι στην τούρτα ήταν όταν έπαθε πνευμονία και χρειάστηκε να μείνει δύο εβδομάδες στο κρεβάτι χωρίς κανέναν δίπλα της: «Ένιωσα να μου λείπουν οι γονείς μου πολύ. Σκεφτόμουν ότι, αν πάθω κάτι πιο σοβαρό, τι θα γίνει; Οι γονείς μου φοβούνται τα αεροπλάνα. Άρχισα να παθαίνω κρίσεις πανικού και κατάλαβα ότι δεν τραβάει άλλο. Στην αρχή σκεφτόμουν να έρθω στην Αθήνα, αλλά και πάλι θα ήμουν μόνη μου και πάλι θα πλήρωνα ενοίκιο, δεν θα έβγαινα οικονομικά. Έτσι, αποφάσισα να γυρίσω στην Πάτρα και να μείνω με τους γονείς μου μέχρι να επανέλθω ψυχολογικά. Τους δύο πρώτους μήνες με είχαν σαν παιδί, με τάιζαν, με φρόντιζαν.
Ξεκουράστηκα πολύ. Ύστερα άρχισα να ανεξαρτητοποιούμαι πάλι, πήρα αυτοκίνητο με χρήματα κυρίως δικά μου, ενώ, αν έμενα σε σπίτι με ενοίκιο, δεν θα μπορούσα να το είχα αγοράσει». Οι ισορροπίες, όμως, μπορούν εύκολα να χαλάσουν. Η Μαρία παραδέχεται ότι δυσκολεύτηκε να θέσει τα όρια της σχέσης τους. «Σταμάτησαν να με ρωτάνε πότε θα γυρίσω στην Ελλάδα, τώρα με ρωτάνε πότε θα παντρευτώ».
Συγκάτοικος, όχι τουρίστας
Ο Παναγιώτης, 32 ετών, δουλεύει ως ηθοποιός και συγκατοικεί με τη μητέρα του στο Μετς. «Μπαίνεις σε ένα σπίτι και βρίσκεις εκεί έναν άνθρωπο. Ε, πρέπει να πεις και δυο κουβέντες. Και ίσως η μία κουβέντα φέρει την άλλη, ενώ εκείνη την ώρα εγώ μπορεί να θέλω να μελετήσω ή να απομονωθώ. Ακόμη, αν εκμυστηρευτείς το πρόβλημά σου σε έναν φίλο σου, απλώς θα ξαλαφρώσεις, αν όμως γυρίσεις προβληματισμένος και το εκμυστηρευτείς στον γονιό σου, εκείνος θα το απορροφήσει ως δικό του, το άγχος σου θα γίνει άγχος του». Ο Παναγιώτης συγκατοικεί πολλά χρόνια με τη μητέρα του, μετά τον χωρισμό των γονιών του, και θεωρεί τον εαυτό του τυχερό, γιατί εκείνη απέχει πολύ από το πρότυπο της Ελληνίδας μάνας: «Από μικρό με προέτρεπε να είμαι ανεξάρτητος, να είμαι υπεύθυνος για τον εαυτό μου. Δεν την ενδιαφέρει τι ώρα θα γυρίσω, αρκεί να της έχω στείλει ένα μήνυμα ότι είμαι καλά. Ούτε με κυνηγάει από πίσω με το σίδερο να μου σιδερώσει τα πουκάμισα ή με την κατσαρόλα να με ταΐσει. Όπως λέει, δεν θέλει μια μέρα να έρθει η σύντροφός μου να της ζητήσει τα ρέστα γιατί με μεγάλωσε να είμαι στο σπίτι τουρίστας. Όλα τα μοιραζόμαστε, έξοδα και οικιακά», λέει.
Σε ό,τι αφορά τα «έξοδα», η συγκατοίκηση με τους γονείς δεν σημαίνει ότι τα παιδιά δεν συνεισφέρουν οικονομικά. «Όποιος λογαριασμός έρχεται, ΔΕΚΟ, σούπερ μάρκετ, βλάβες που μπορεί να προκύψουν στο σπίτι, μοιράζεται, πλην των προσωπικών εξόδων», λέει ο Παναγιώτης. «Εγώ πληρώνω μόνος το αυτοκίνητό μου, το γκαράζ, το κινητό. Αυτό είναι το μοντέλο μας εδώ και χρόνια, από τότε που ξεκίνησα να δουλεύω», λέει, προσθέτοντας ότι ένα ακόμη έξοδο προκύπτει από το γεγονός ότι βγαίνει συχνότερα έξω, προκειμένου να βλέπει τους φίλους του πιο άνετα. «Αναγκάζεσαι την κοινωνική σου ζωή να τη ζεις έξω. Σε διαστήματα που λείπει η μητέρα μου, διαφοροποιείται ο μηνιαίος προϋπολογισμός, καθώς δεν είμαι έξω συνεχώς. Και πάλι βλέπω φίλους, αλλά με ένα σούπερ μάρκετ 15-20 ευρώ παίρνω ένα κάρο πράγματα και τους υποδέχομαι σπίτι».
Όλοι όσοι συζήτησαν γι’ αυτό το ρεπορτάζ δήλωσαν ότι αναλαμβάνουν κάποια από τα κοινά έξοδα, ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Η Λένα στον Μαραθώνα πληρώνει σταθερά το ρεύμα αλλά και διάφορα έκτακτα, περιορίζοντας τα χρήματα που θα έδινε στη δική της διασκέδαση. «Παλαιότερα έκανα πιο πολλά ταξίδια, επειδή τα οικονομικά των γονιών μου ήταν καλύτερα. Πλέον έχω αναλάβει περισσότερα έξοδα του σπιτιού και έχω ελαττώσει ταξίδια και βόλτες», λέει. Η Έλενα και η Μαρία πληρώνουν κυρίως το σούπερ μάρκετ, αλλά και ό,τι άλλο προκύψει. «Συνεισφέρω όσο μπορώ με τις οικονομίες που είχα κάνει απ’ το Λονδίνο. Στη συνέχεια ο στόχος είναι να αναλάβω όλα τα έξοδα που με αφορούν», αναφέρει η Μαρία. Στο σπίτι του Δημήτρη οι δαπάνες δεν είναι μοιρασμένες, ωστόσο οι τρεις τους τις αντιμετωπίζουν ισότιμα. «Προκύπτει ομαλά. Πιστεύω, όμως, ότι θα βοηθούσα ακόμη και αν δεν έμενα στο σπίτι. Θα υποστήριζα και πάλι όσο μπορούσα. Αυτοί οι άνθρωποι με μεγάλωσαν, μου έχουν προσφέρει πολλά».
Κοινή συνισταμένη όλων είναι ότι αντιμετωπίζουν την κατάσταση ως προσωρινή. Ακόμα και στις περιπτώσεις που η σχέση με τον γονιό ή τους γονείς είναι αδιατάρακτη, δημιουργούνται τριβές, καθώς τα ωράρια και οι προτεραιότητες διαφέρουν: «Οι άνθρωποι στις ηλικίες των γονιών μας έχουν στο μυαλό τους ότι τα πράγματα πρέπει να γίνονται σε συγκεκριμένο χρόνο με συγκεκριμένη σειρά. Αν πας να το αλλάξεις, βγαίνουν τελείως εκτός. Ακόμα και οι ώρες μας είναι διαφορετικές. Πρακτικά αν το δεις, ένας άνθρωπος που ξυπνάει νωρίτερα, θα πεινάσει και νωρίτερα. Και όταν είναι η σειρά μου να μαγειρέψω, αυτό ίσως με πιέζει», σχολιάζει ο Παναγιώτης, που σχεδιάζει τους επόμενους μήνες να βρει ένα δικό του σπίτι. «Αυτή είναι η λογική πορεία των πραγμάτων», συμπληρώνει. Κι αν έπρεπε να υπάρξει ένα συμπέρασμα, το βρίσκουμε στα λόγια του Δημήτρη, ο οποίος λέει ότι έχει ανάγκη να μείνει μόνος του και ότι μπορεί να το στηρίξει οικονομικά, ακόμα κι αν έβρισκε ένα μικρό σπίτι. Kαι θα το κάνει, λέει, αλλά «είναι θλιβερό ότι ακόμη και με έναν καλό μισθό δεν μπορείς να ζήσεις μόνος σου με αξιοπρέπεια και χωρίς άγχη».